In de wereld van het sociaal domein zijn er altijd mensen die echt opvallen en impact hebben op hoe we denken en praten over sociale kwesties. Zorg+Welzijn maakte een overzicht van 25 van game changers in het vakgebied. Let op: dit is ‘slechts’ een selectie. In het veld werken nog duizenden andere sociaal werkers met dezelfde passie. Heb je suggesties om de lijst aan te vullen? Laat onder dit artikel een reactie achter.

1. Yamina Ayadi

… is Sociaal Werker van het Jaar 2023. Ze ondersteunt al jarenlang gezinnen en kinderen in Rotterdam en komt op voor onrecht. Haar vader kwam in de jaren 70 als gastarbeider naar Nederland en werkte hard om de primaire voorzieningen te regelen voor het gezin. Dochter Yamina werd zodra ze de Nederlandse taal beheerste ingezet als tolk, bijvoorbeeld als het ging om vragen aan de gemeente. Zo kwam ze op een keer terecht in een machtsstrijd met een ambtenaar, maar ze wist heel goed: dit klopt niet. ‘Ik kende mijn rechten en toen ik van hem won, dacht ik: hoe moeilijk moet dit zijn voor mensen die de taal niet zo goed beheersen en geen kennis hebben van het Nederlandse recht, zoals ik dat heb?’ Nu wil Yamina een stem zijn voor kinderen en gezinnen in Rotterdam die wel wat hulp kunnen gebruiken.

Lees wie Yamina is en waar zij voor staat. ‘Alleen maar focussen op het kind, is als water naar zee dragen.’ 

2. Redouan El Khayari

… is niet alleen socioloog, onderzoeker, jeugdwerker en activist, en was voor Yamina Ayadi de Sociaal Werker van 2022. Hij heeft een sterke visie op sociaal werk en kan dit ook uitdragen. Als jongerenwerker in het uitvoerend werk en als docent voor aankomende generaties sociaal werkers, verbindt hij wetenschap en praktijk. Hij is een stem die zich veelvuldig laat horen op sociale media, met name Linkedin. De redactie sprak hem nadat hij Sociaal Werker van het Jaar werd, lees hier meer over wie Redouan is en waar hij voor staat.

3. Jos de Blok

… is oprichter van thuiszorgorganisatie Buurtzorg en hij maakt zich in die rol sterk voor minder regels en meer aandacht voor de cliënt. De Blok werkte zelf als wijkverpleegkundige en was manager bij thuiszorgorganisaties Sensire en Carint. In 2006 richtte hij Buurtzorg op, waarmee hij de organisatie van de thuiszorg transformeerde. Een jaar geleden lanceerde hij Buurtwonen. ‘Mijn idee is dat als je ouderen bij elkaar laat wonen en hulp van het netwerk in de buurt inzet, er geen verpleeghuis meer nodig is.’ Bekijk hieronder een aflevering van Z+W TV over zijn visie om de ouderenzorg op een andere manier vorm te geven.

4. Esmah Lahlah

…is nu nog wethouder in de gemeente Tilburg met bestaanszekerheid, kansengelijkheid en talentontwikkeling in haar portefeuille. Eerder was Lahlah docent victimologie en ontwikkelingspychologie aan de Tilburg University, waar zij promoveerde op de relatie tussen kindermishandeling en criminaliteit in Marokkaans-Nederlandse gezinnen. Sinds haar entree in de politiek vertolkte zij een belangrijk geluid: Lahlah vroeg aandacht voor het belang van structurele oplossingen voor de groeiende armoede. ‘Ik wil inzetten op het doorbreken van oorzaken, niet op het dempen van de gevolgen van armoede’, zei ze onder meer in dit interview. Overigens is Lahlah bij de Tweede Kamerverkiezingen de nummer 2 op de lijst van PvdA/GroenLinks.

5. Godfried Engbersen

… is hoogleraar algemene sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij studeerde westerse sociologie aan de Universiteit Leiden en promoveerde in 1990 op het proefschrift Publieke bijstandsgeheimen: het ontstaan van een onderklasse in Nederland. Hij leidt de Commissie sociaal minimum. Deze commissie is via een motie door de Tweede Kamer gevraagd onderzoek te doen naar de normen voor het sociaal minimum. Engbersen vindt dat het besteedbaar inkomen van gezinnen op het sociaal minimum omhoog moet. ‘Als de tijdelijke toeslagen ophouden komen vooral gezinnen met kinderen zo’n 200 tot 500 euro per maand tekort. Vooral gezinnen met oudere kinderen.’

Lees hier ons volledige interview met Godfried Engbersen over zijn visie op bestaanszekerheid. Let op: exclusief voor abonnees. Wil je het wel lezen? Neem een gratis proefabonnement van een week, dat vanzelf stopt. Je zit nergens aan vast en we vragen ook niet om je betaalgegevens.

6. Floortje Scheepers

Scheepers is onder meer hoogleraar Innovatie in de ggz. Zij wil af van de gedachte dat mensen met psychische problemen een hersenstoornis of een afwijking hebben. Daarvoor is de menselijke psyche te complex en te ingewikkeld. ‘De psyche van mensen komt vooral tot stand in interactie met de omgeving. We moeten het simpele lineaire denken van oorzaak, gevolg en fixen, loslaten.’ Het interview met Scheepers door journalist Sigrid Starremans ging eerder dit jaar viral op Linkedin. Haar visie wakkert veel discussie aan over hoe we omgaan met mensen met pyschische problemen.

7. Andries Baart

Andries Baart is de grondlegger van de presentietheorie en doet nationaal en internationaal intensief onderzoek naar goede, relationele zorg, in het bijzonder voor kwetsbare, ingewikkelde en moeilijk verstaanbare mensen. Hij publiceert daar veel over: zie www.andriesbaart.nl.

Lees hier een Z+W-interview met Andries Baart, waarin hij stelt dat een grote herziening van het sociaal werk nodig is. Let op: exclusief voor abonnees. Wil je het wel lezen? Neem een gratis proefabonnement van een week, dat vanzelf stopt. Je zit nergens aan vast en hoeft ook geen betaalgegevens af te geven.

8. Pieter Hilhorst

Pieter Hilhorst is politicoloog. Hij is aanjager van innovatie in het sociaal domein: als adviseur bij Buddy Payment en als kwartiermaker van het Nederlands Instituut voor Betalingsregelingen. Daarnaast is hij landelijk projectleider van de Citydeal Eenvoudig Maatwerk (Een samenwerkingsverband tussen acht gemeenten en vier ministeries om te zorgen dat sociale werkers kunnen doen wat nodig is) en lid van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Hilhorst stelt dat we een blinde vlek hebben voor sociale relaties. ‘We benaderen alles als een individueel probleem.  Met als gevolg dat bepaalde grotere patronen, onderliggende problemen, ongezien blijven’, dat legt hij verder uit in een interview met journalist Jessica Maas voor Z+W, dat je hier gratis kunt lezen.

9. Iva Bicanic

…werkt sinds 1997 met kinderen, jongeren en jongvolwassenen die seksueel misbruik hebben meegemaakt. Ze is klinisch psycholoog (1972), hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum (UMC Utrecht) en richtte met Astrid Kremers het Centrum Seksueel Geweld op. Zij wil dat de samenleving stopt met het wegkijken van misbruik. Dat draagt er namelijk aan bij dat slachtoffers hun ervaringen wegstoppen. Daarnaast stelt ze onder meer dat ‘we’ in de samenleving te simpel redeneren: er zijn daders en slachtoffers. ‘Mannen doen het bij een kind of bij vrouwen. Punt. Nee, dat klopt dus niet. Vrouwen misbruiken ook mannen, mannen misbruiken mannen, hands on hands off, online en offline.’

Het Centrum Seksueel Geweld opende vorig jaar een campagne om de schijnwerpers op een onderbelicht probleem te zetten. Bicanic gaf tekst en uitleg aan redacteur Carolien Stam.

10. Ester Bertholet

Ester Bertholet is specialist ouderengeneeskunde met een zelfstandige praktijk in de eerste lijn van Velp/Arnhem en oprichter van ontmoetingscentrum Ons Raadhuis en het Behandelpaspoort. Ouder worden komt vaak met gebreken, maar deze gebreken zijn regelmatig niet onvermijdelijk en kunnen ook op hoge leeftijd vaak verminderd worden. Voldoende kennis bij zowel de ouderen zelf als bij de hulpverleners is daarbij van groot belang. Zoals de kennis van onbegrepen gedrag bij ouderen. Volgens Bertholet vergeten we nogal eens dat persoonlijkheid en karakter een van de rolspelers zijn bij ingewikkeld gedrag. ‘We verklaren onbegrepen gedrag vaak vanuit ziekte (dementie of depressie, bijvoorbeeld), maar het karakter, de intelligentie, opvoeding, trauma’s, culturele achtergrond, context van een patiënt zijn minstens net zo belangrijk. Soms blijken autisme en dementie een gouden combinatie te zijn in de praktijk, terwijl dat op papier misschien niet goed lijkt samen te gaan’.

Esther Bertholet gaat in dit artikel dieper in op haar visie op de zorg voor ouderen, aan de hand van een verhaal van een oude man die naakt op zijn balkon danst.

11. Sharon Stellaard

Sharon Stellaard promoveerde eerder in 2023 met haar onderzoek naar het boemerangbeleid in de jeugdzorg. Zij zag dat de jeugdzorg blijft falen omdat oude patronen zijn ingesleten en telkens worden herhaald. Sinds Stellaard de inzichten van haar promotieonderzoek aan de VU met de buitenwereld deelde, wordt ze platgebeld en stroomt haar e-mailbox vol met allerhande suggesties en adviezen om de jeugdzorg te hervormen. Fracties van politieke partijen, beleidsmakers van het ministerie van VWS, Jeugdzorg Nederland en ga zo maar door; zij willen allemaal graag met Stellaard om de tafel. Tegen Zorg+Welzijn zei ze: ‘Ik blijf voorzichtig, maar er gaan nu deuren open die voorheen gesloten bleven. Dat vind ik hoopvol. Dat is natuurlijk ook wat ik met mijn onderzoek beoogd heb’, zegt Stellaard, die zelf ook de opleiding maatschappelijk werk en dienstverlening volgde en in de crisisopvang heeft gewerkt.

Lees hier meer over het onderzoek van Sharon Stellaard, die daarover werd geïnterviewd door redacteur Edward Doelman. Let op: exclusief voor abonnees.

12. Jan Smelik

Jan Smelik is basisarts en houdt zich meer dan 30 jaar bezig met advisering in de zorg. Als de overheid niet meer voor onze ouderen kan zorgen, dan moeten we onze voorzieningen voor de oude dag zelf maar gaan regelen. Met dat doel voor ogen stapte Jan Smelik elf jaar geleden met vier andere inwoners van Austerlitz naar het gemeentehuis in Zeist. Het begon met de intentie om zorgwoningen in het dorp te ontwikkelen. Het liep uit op een breed gedragen burgerinitiatief – Austerlitz Zorgt – om door uitbreiding van welzijnsvoorzieningen aan ouderen de mogelijkheid te bieden gezonder en blijer langer thuis te wonen. Een soort van georganiseerde mantelzorg. Een groot succes dat steunt op de mede-dorpeling. Lees hier meer over Smelik en zijn ideeën.

13. Machteld Huber

…is de geestelijk moeder van Positieve Gezondheid, een brede benadering van gezondheid. De focus ligt daarin op de mensen zelf, hun veerkracht en wat hun leven betekenisvol maakt. Huber (1951) was huisarts en therapeut voor mensen met complexe problematiek zoals verslaving en oorlogstrauma. Haar werkervaringen en eigen ervaringen met ziekte (ze kreeg onder andere kanker op jonge leeftijd) overtuigden Huber ervan dat zingeving en veerkracht meer aandacht moeten krijgen in de gezondheidszorg. In 2014 promoveerde ze aan de Universiteit van Maastricht op het door haar ontwikkelde concept Positieve Gezondheid, waarmee ze de muur tussen medische zorg en welzijn doorbreekt. ‘Want veel schijnbaar medische problemen zijn eigenlijk sociale problemen’, legde Huber uit in dit interview. Let op: exclusief voor abonnees.

14. Vanessa Umboh

… is de ‘Moeder van 40.000 kinderen’. Ze is de oprichter van de stichting Stem zonder Gezicht, een stichting van betrokken Rotterdammers die met en voor elkaar zorgen, in het bijzonder voor de 40.000 Rotterdamse kinderen die in armoede leven. Vanaf onderop maakt Unboh zich hard voor de aanpak van armoede en systeemverandering. Dat gaat verder dan symptoombestrijding, zo maakt ze in dit interview duidelijk. ‘We behandelen een kind dat trauma heeft, depressief is of steelt, maar als we de armoede en schulden van de ouders niet aanpakken, verandert er niets.’

15. Jason Bhugwandass

… heeft een grote missie: zorgen dat de gesloten jeugdzorg stopt. Geen dwangregime meer, niet meer fixeren, geen dichte deuren ’s nachts. Hij is een ervaringsdeskundige, want in dertien maanden tijd zat Jason in vijf gesloten instellingen, waar hij te maken kreeg met 135 (!) hulpverleners. Jason had onder meer te maken met huiselijk geweld, kampte met depressies en suïcidale gedachten. Maar zijn grootste trauma’s liep hij pijnlijk genoeg op in de gesloten jeugdzorg. Jason zet zich sinds 2018 in om te zorgen dat anderen niet hoeven te ondergaan wat hij heeft meegemaakt. Hij voerde in samenwerking met Het Vergeten Kind campagne om te stoppen met de gesloten jeugdzorg. Met succes: uiteindelijk werd Kamerbreed een motie aangenomen om te stoppen met gesloten jeugdzorg.

Bekijk hier de indrukwekkende documentaire ‘JASON’ waarin filmmaker Maasja Ooms Jason van nabij volgt terwijl hij worstelt met de psychische effecten van zijn traumatische jeugd. Jeugdzorgmedewerker Nino Hensen liet zich in deze podcastaflevering van Kippenvel ook kritisch uit over de gesloten jeugdzorg. Hij vertelde waarom hij niet meer in een gesloten jeugdzorginstelling wil werken: te vaak wordt volgens hem onnodig hardhandig ingegrepen.

16. Anja Machielse

Anja Machielse neemt binnenkort afscheid als hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid en is bijzonder hoogleraar Empowerment van Kwetsbare Ouderen. Zij doet onderzoek naar eenzaamheid en sociaal isolement, existentiële problemen en zingevingsvragen. In haar onderzoek ligt de nadruk op ‘empowerment’ van ouderen en het stimuleren van sociale betrokkenheid. Verder onderzoekt ze de werkzaamheid van beleid en interventies en de mogelijkheden en grenzen van vrijwilligerswerk.

Niet iedereen heeft dezelfde behoefte aan omgang met anderen. Eenzaamheid is dan ook een subjectief begrip, zegt Machielse. Sowieso is er niet één vorm van eenzaamheid, maar zijn er verschillende vormen. Over deze verschillende gezichten van eenzaamheid en de hulp die daarvoor nodig is, vertelt Machielse meer in dit interview. Let op: exclusief voor abonnees.

17. Denise Harleman

Is ‘gratis geld’ een oplossing voor de groeiende bestaansonzekerheid in Nederland? Denise Harleman denkt van wel. Haar bewijs: een sociaal initiatief dat zij aan het begin van de coronacrisis oprichtte, Collectief Kapitaal. Vijf Amsterdamse werkende minima kregen acht maanden lang duizend euro. Zonder voorwaarden.

Harleman heeft inmiddels in verschillende grote steden in Nederland honderden mensen bij elkaar gekregen die maandelijks vijftig euro geven. En gezinnen (werkende minima) die acht maanden lang duizend euro ontvangen. De gevers én de ontvangers denken in groepen na over wat bestaanszekerheid betekent en wat een solidaire samenleving is. Collectief Kapitaal is niet zomaar een experiment. ‘Het is onze visie, ons ideaal van hoe een solidaire samenleving eruit ziet en hoe we bestaanszekerheid voor iedereen garanderen. We zijn een gemeenschap geworden die onze inkomens eerlijk(er) verdeelt’, zegt Harleman in dit interview. 

18. Anne-Mei The

Mensen met dementie niet als patiënt behandelen, maar weer mens laten zijn. Dat is de Sociale Benadering Dementie. De geestelijk moeder van deze werkwijze is Anne-Mei The, bijzonder hoogleraar Langdurige Zorg. De vragen waar veel mensen met dementie blijven zitten zijn vaak niet gericht op de ziekte zelf, maar op hoe het leven met dementie verder gaat, legt Anne-Mei The in deze aflevering van Z+W TV uit. ‘Door het stimuleren van de verschillende rollen van de mens met dementie en het vergroten van het netwerk, krijgt iemand zijn plek in de samenleving terug. Iemand wordt weer ouder, vriend(in), collega, teamgenoot.’

19. Igor van Laere

… is al decennialang straatdokter. Hij pleit ervoor dat sociaal-medische zorg voor kwetsbare burgers meer aandacht krijgt in artsenopleidingen. Met cliënten spreekt hij niet alleen over medische klachten maar juist over hun levensverhaal. Hoe ben je dakloos geworden? Heb je hulp gevraagd en hoe ging dat? Van Laere constateert dat mensen veel te lang op straat moeten leven. ‘Dat zijn geen zorgmijders, dat zijn mensen in de knel. De zorgmijders, dat zijn wij, de professionals en de samenleving.’ Lees dit premium artikel voor meer achtergrond bij zijn werkwijze en visie.

20. Rick Kwekkeboom

De sociaal werker is nog niet zo in beeld als het gaat om de ondersteuning van mantelzorgers, ziet dr. ir. Rick Kwekkeboom, lector Langdurige zorg en ondersteuning bij de Hogeschool van Amsterdam. Terwijl juist sociaal werkers mensen goed kunnen bijstaan in situaties waarvoor geen kant-en-klare oplossing bestaat, legt zij uit in dit interview. Kwekkeboom spoort hen aan om intensiever samen te werken met de informele zorg. ‘Mantelzorg draait er in de kern om dat je iemand helpt bij het behouden van zijn zelfstandigheid en eigen regie. En bij zijn participatie in de samenleving. Op dat vlak zijn sociaal werkers bij uitstek deskundig.’

Meer weten? Lees dit interview dat journalist Femke van den Berg eerder dit jaar maakte. Let op: exclusief voor abonnees.

21. Michelle van Tongerloo

Als je veel op Linkedin zit, het nieuws leest of betrokken bent bij het sociaal domein, dan zul je vast al gehoord hebben van Michelle van Tongerloo. Ze werkt als huisarts in Rotterdam-Zuid en als straatarts in de Pauluskerk. Ze biedt daar zorg aan dak- en thuislozen, verslaafden en mensen zonder geldige verblijfspapieren. Een pittige doelgroep die om een menselijke benadering vraagt. Ook heeft ze de stichting Hoe Kan Je Helpen? opgezet, een informeel ondersteuningsnetwerk met particuliere donaties voor haar patiënten. Op Linkedin laat ze haar stem horen over het complexe zorgsysteem en de hoge bureaucratische muren in Nederland waar zij zich doorheen moet worstelen voor haar patiënten. ‘De hulp die ik kon bieden is ‘pleisters plakken’, en hopen dat ze niet nog dieper in de ellende zakken’, zei ze tegen het Kansfonds, over haar eerste jaren als straatarts in Rotterdam.

22. Albert Jan Kruiter

… is publicist en mede-oprichter van het Instituut voor Publieke Waarden (IPW). Het IPW ontwikkelt nieuwe manieren om publieke waarde te realiseren tegen minder kosten. IPW doet actieonderzoek en ontwerpt en test nieuwe oplossingen en interventies. Kruiter studeerde Public Administration aan de Universiteit Leiden, waarna hij adviseur werd in het sociaal domein. In 2010 promoveerde hij aan de Universiteit van Tilburg met zijn proefschrift ‘Mild despotisme’.  Vervolgens onderzocht hij geruime tijd de stedelijke dienst-, zorg- en hulpverlening aan mensen met meerdere problemen.

Kruiter vindt dat de hulpverlening individualiserend werkt. ‘Alles straalt uit naar de hulpbehoevende: het draait om jou als individu. Het gevolg is dat we vergeten dat er ook nog een “wij” is, een collectief.’ Sommige problematiek is collectief op te lossen. En daar speelt volgens Kruiter het wijkteam een grote rol in. Lees in dit artikel waarop Kruiter zijn stellingen baseert en hoe het volgens hem beter kan. Let op: alleen te lezen voor abonnees.

23. Majone Steketee

…is bijzonder hoogleraar Orthopedagogiek aan de Erasmus Universiteit. Zij heeft zich in haar onderzoekswerk toegelegd op intergenerationele overdracht van huiselijk geweld. Daarnaast is prof. dr. Steketee ook wetenschappelijk directeur van het Verwey Jonker Instituut. Het risico dat slachtoffers van kindermishandeling op latere leeftijd zelf geweld toepassen wordt mede bepaald door de mogelijkheid van om het geweld van vroeger te verwerken, legt Steketee uit tijdens deze aflevering van Z+W TV. ‘Als mensen er niet over praten, het wegstoppen of accepteren dat geweld in de opvoeding “normaal” is, dan lukt het niet om de cirkel van geweld te doorbreken.’

Wil je leren hoe je als hulpverlener beter met kinderen kunt praten? Jeroen Wapenaar ondervroeg Steketee hierover en dat resulteerde in dit artikel. Let op: dit is een premium stuk.

24. Dirk de Wachter

Dirk De Wachter is psychiater en psychotherapeut in het UPC KU Leuven. Hij is expert in systeem- en gezinstherapie en verantwoordelijk voor het dagactiviteitencentrum Sint-Maarten op campus Kortenberg. Aan de KU Leuven is hij verbonden als opleider en supervisor in de gezinstherapie. De Wachter werd bij een breed publiek bekend met zijn boek Borderline Times (2012), waarin hij kritiek uitte over de westerse samenleving. Daarna volgden boeken waarin hij zijn visie op het leven, mentaal welzijn, geluk, en op de liefde in onze consumptiemaatschappij deelt. De jacht op geluk, maakt mensen juist ongelukkig, stelt hij. ‘De essentie van geluk in de zorg voor de medemens, in het geluk nastreven van de ander, in verbinding.’ 

25. Bauke Koekkoek

… is opgeleid als verpleegkundige en werkt sinds 1992 in de zorg voor mensen met ernstige psychische problematiek, met name bij de crisisdienst. Sinds 2011 is hij ook lector aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen. Hij geldt als autoriteit op het gebied van onbegrepen gedrag, een groep mensen die niet makkelijk onder één noemer te vangen is. Maandelijks registreert de politie zo’n 12.000 meldingen van mensen met onbegrepen gedrag. Het zou volgens de lector daarom goed zijn om het probleem beter te doordenken.  ‘Ik heb niet zozeer het idee dat we meer moeten doen, maar dat we het anders moeten gaan doen.’ Lees hier zijn visie.