Wat is de AVG?
De AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) gaat over de bescherming van persoonsgegevens. De AVG is van toepassing sinds 25 mei 2018 en geldt voor alle landen in de Europese Unie. Een land kan nadere voorschriften geven voor gegevensbescherming. Zo heeft Nederland de Uitvoeringswet AVG. Daarin staan bijvoorbeeld de taken en bevoegdheden van de toezichthouder de Autoriteit Persoonsgegevens. Ook zijn er aparte regels voor bijzonder privacygevoelige persoonsgegevens (zie vraag 2).
Wat staat er precies in de AVG?
Onder andere de volgende uitgangspunten, die altijd gelden bij gegevensverwerking:
- Persoonsgegevens mogen alleen voor een gerechtvaardigd, duidelijk en concreet omschreven doel worden verwerkt.
- Bijzondere persoonsgegevens mogen niet worden verwerkt, tenzij een wet dit uitdrukkelijk toestaat. Bijzondere persoonsgegevens gaan bijvoorbeeld over gezondheid, ras, nationaliteit, levensovertuiging, seksuele leven en toepassing van het strafrecht.
- De betrokken burger heeft diverse rechten zoals recht op informatie, recht van inzage, recht op verbetering en recht van bezwaar. Een instelling die gegevens wil verwerken moet transparant zijn: de betrokkene op alle rechten wijzen en die rechten ook faciliteren.
- De betrokken burger mag zich ook verzetten tegen verwerking van zijn persoonsgegevens als er bijzondere persoonlijke omstandigheden zijn.
- Datalekken moeten binnen 72 uur worden gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens.
Waarom is de AVG bedacht?
Soms klinkt het misverstand dat er met het ingaan van de AVG heel veel nieuwe privacyregels zijn bijgekomen. Maar in Nederland hadden we voor de AVG al de Wet bescherming persoonsgegevens. Veel van de regels in de AVG stonden al in die wet. Wat is er met de AVG dan wel veranderd? Bijvoorbeeld:
- Bedrijven en organisaties moeten duidelijker aantonen dat burgers toestemming hebben gegeven voor het verwerken van hun persoonsgegevens. Toestemming noteren is onvoldoende. De gegevensverwerking moet een zogenoemde grondslag hebben, een juridische basis. Gegevensverwerking kan bijvoorbeeld noodzakelijk zijn vanwege een wettelijke verplichting, een vitaal belang voor de betrokken burger of het algemeen belang.
- Overheidsinstanties en andere instellingen die op grote schaal bijzonder privacygevoelige gegevens willen verwerken moeten een functionaris voor gegevensbescherming aanstellen. Deze houdt toezicht en geeft gevraagd en ongevraagd advies over privacyvraagstukken.
- Burgers hebben meer rechten gekregen. Bijvoorbeeld het recht op vergetelheid (alle gegevens uit het dossier verwijderd). Ook is het inzagerecht uitgebreid.
- Duidelijker omschreven is dat een privacyverklaring begrijpelijk moet zijn. Zo eenvoudig mogelijke teksten, geen woorden als ‘mogelijk’ die je op meerdere manieren kan opvatten.
- Er voldoen meer persoonsgegevens aan de normen: ook IP-adressen en cookies vallen sinds de AVG onder gegevens die beschermd moeten worden.
Wat zijn de dilemma’s rondom de AVG?
Sociaal werkers willen casussen natuurlijk zorgvuldig kunnen onderzoeken. Dat is lastig als je te horen krijgt dat uitwisseling van persoonsgegevens niet kan. De AVG staat integraal werken in de weg, hoort Sergej Katus, functionaris gegevensbescherming bij diverse gemeenten vaak van hulpverleners. Ook op het Wijkteam congres van Zorg+Welzijn waar Katus sprak zeiden veel sociaal werkers de AVG ‘een draak’ te vinden.
Ook ethicus Jurja Steenmeijer herkent dit dilemma. ‘Ik deel de opvatting dat de AVG vaak wordt gebruikt om geen gegevens of informatie te delen. Het wordt dan een “stoplap”. Iemand roept AVG en daarmee ontstaat onmiddellijk een patstelling terwijl je de mogelijkheden en het dilemma wil onderzoeken.’ Maar, benadrukt Steenmeijer: het handelen van professionals met betrekking tot gegevens- en informatiedeling wordt niet alleen wordt gekaderd door de AVG. Dat is zelfs slechts heel beperkt het geval. ‘Maar vooral door de geheimhoudingsplicht zoals geformuleerd in wetgeving en beroepscode voor sociaal werkers.’
Hoe ga je als sociaal werker om met de AVG?
Stel: een inwoner zorgt voor heel veel overlast in de straat/wijk vanwege een psychiatrisch ziektebeeld. De inwoner wordt opgenomen en behandeld. Hoe regel je de terugkeer? Ga je bij buren langs of is dit AVG-technisch gezien juist niet handig? Beide keuzes hebben voor- en nadelen, het is aan de professional een zorgvuldige afweging te maken, zegt Katus. ‘De vervolgvraag voor de wijkteams is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat je een veilige omgeving creëert, waarop je op zorgvuldige manier de gegevens deelt van de mensen in je wijk, om hen te helpen.’
In zo’n casus houd je dus ook altijd ook de beroepscode voor sociaal werkers in het achterhoofd. Zo zegt artikel 11: ‘De professional vraagt toestemming voordat hij aan derden informatie over cliënten vraagt of verschaft, of met hen overlegt om op te treden voor of namens de cliënt.’ Artikel 12: ‘De professional weegt bij toestemming van de cliënt tot het opheffen van de geheimhoudingsplicht zorgvuldig alle belangen en waarden af alvorens te beslissen of hij daadwerkelijk volgens die toestemming kan en wil handelen. In artikel 13 staat onder welke omstandigheden professionals hun plicht tot geheimhouding mogen doorbreken.
Lees ook onze andere artikelen over wetten in het sociaal domein, zoals:
