1. Wat was de noodzaak van de Hervormingsagenda Jeugd?
Gemeenten die klagen over de torenhoge kosten, ellenlange wachtlijsten voor kinderen die wachten op hulp van professionals, lokale teams die zich juist vanwege het grote personeelstekort in allerlei bochten moeten wringen; de opgaven in de jeugdzorg zijn complex. Sinds de decentralisatie in 2015 van de jeugdzorg van het Rijk naar de gemeenten, toen de marktwerking in de jeugdzorg in feite de norm werd, zijn de problemen in de sector alleen maar groter geworden.
Jeugdzorgprofessionals zagen het met eigen ogen gebeuren en trokken al snel aan de bel. Met name de specialistische hulp aan de meest kwetsbare kinderen, denk aan kinderen met een beschermingsmaatregel of met ernstige psychiatrische problematiek, liep in het honderd. Oftewel: het is al jaren crisis in de jeugdzorg.
2. Hoe groot zijn de problemen?
Dat het nieuwe jeugdzorgstelsel in de praktijk tekortschoot, was vlot na de decentralisatie al duidelijk. Maar ook uit cijfers werd duidelijk dat het systeem niet houdbaar was. Zo maakte aan het begin van deze eeuw 1 op de 27 kinderen onder de 18 jaar nog gebruik van jeugdzorg. Dat steeg al snel naar 1 op de 10 in 2015 en 1 op de 7,5 in 2023. Landelijk steeg het aantal jongeren dat een beroep deed op jeugdzorg tussen 2015 en 2022 met 23 procent. Dat is ook terug te zien in het financiële plaatje: de uitgaven van de jeugdzorg zijn flink gestegen, ook door hoge administratieve lasten. In 2019 werd al circa 1,9 miljard meer uitgegeven dan in 2015 het geval was.
3. Hoe is de Hervormingsagenda Jeugd tot stand gekomen?
Verantwoordelijk (nu demissionair) staatssecretaris Maarten van Ooijen wachtte een zware taak. Hij moest de crisis bezweren en voerde vele gesprekken met het veld (denk aan gemeenten die verantwoordelijk zijn voor de jeugdzorg, de jeugdzorginstellingen en andere zorgaanbieders) over de gewenste veranderingen. Maar de uitdagingen zijn complex. Niet alleen draait het om hervormingen in de praktijk, maar ook de financiering was een groot aandachtspunt. Wat door de decentralisatie ook weer ingewikkelder is geworden.
4. Wat houdt de Hervormingsagenda Jeugd in?
Uiteindelijk is daar de Hervormingsagenda Jeugd uit voortgekomen. Het is eind 2022 gepresenteerd als pakket van maatregelen om de jeugdzorg te verbeteren en tegelijkertijd betaalbaar te maken. Het uitgangspunt is dat kinderen en gezinnen hulp moeten krijgen die bij hen past en die effectief is, zo legt het Nederlands Jeugdinstituut hier uit. De Hervormingsagenda Jeugd maakt deel uit van de Jeugdwet.
Voor de komende jaren zijn fikse beloften gedaan, vervolgt het NJi in haar uitleg. ‘Wijkteams worden versterkt, zodat zij een oplossing kunnen bieden voor veelvoorkomende hulpvragen van kinderen en gezinnen. Ook moet de samenwerking tussen de jeugdhulp en het onderwijs verbeteren. Een deel van de hulpvragen kan dan op school worden aangepakt met een aanbod voor alle leerlingen. In de Hervormingsagenda staat ook dat het aantal uithuisplaatsingen verder omlaag moet en dat professionals in de jeugdhulp minder tijd kwijt moeten zijn aan papierwerk.’
5. Wat is er in 2023 gebeurd op dit vlak?
Alle plannen zijn het afgelopen jaar goedgekeurd en ondertekend. Cliëntenorganisaties (MIND en Ieder(in)), professionals (verenigd in de Samenwerkende Beroepsverenigingen Jeugd), de aanbieders (Branches Gespecialiseerde Zorg voor Jeugd), de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het Rijk hebben allemaal ingestemd met de nieuwe afspraken. In juni is de Hervormingsagenda Jeugd naar de Tweede Kamer gestuurd, waarna er een debat plaatsvond. De Kamerleden drongen toen vooral aan op een goede en snelle uitvoering van de agenda.
In november vorig jaar is vervolgens het implementatieplan vastgesteld door de vijfhoek. Met de vijfhoek worden de samenwerkende partijen als het Rijk, de gemeenten, de aanbieders van jeugdzorg, professionals en cliënten bedoeld. Ook het NJi is nauw betrokken bij de plannen. Het implementatieplan betekent dat er nu praktische afspraken zijn gemaakt om gezamenlijk aan de slag te gaan met de uitvoering. De Hervormingsagenda loopt van 2023 tot 2028. Er komt ook een netwerkorganisatie om de kennis over de effectiviteit van jeugdhulp te vergroten.
6. Wat zijn de eerste contouren van de Hervormingsagenda Jeugd?
Een van de eerste punten uit de Hervormingsagenda Jeugd is de inkoop van jeugdhulp. Dat moet in regionaal verband gebeuren, zeker wat de hulp bij kinderbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering betreft. Van Ooijen, inmiddels demissionair staatssecretaris, wil verder ook de zeer specialistische jeugdhulp landelijk gaan inkopen. Deze 2 voorbeelden zijn duidelijk een andere koers ten opzichte van de decentralisatie in 2015. Komend voorjaar gaat Van Ooijen deze plannen vertalen in een wetsvoorstel, al is nog helemaal niet zeker of er genoeg steun voor zal zijn.
Daarnaast draait het deze weken om financiën. In de jeugdzorg worden bezuinigingen van 500 miljoen euro in 2025 en 2026 ingezet. Vanaf 2027 moet er 511 miljoen euro per jaar worden bespaard. Het is volgens Van Ooijen aan een nieuw kabinet om te besluiten of deze structurele bezuinigingen doorgaan of worden geschrapt, juist nu aan de uitvoering van de Hervormingsagenda Jeugd gewerkt wordt. In de agenda wordt namelijk verwacht dat er straks structureel 1 miljard per jaar bezuinigd wordt op jeugdhulp.
Van Ooijen is overigens zelf geen voorstander van de 500 miljoen extra bezuinigingen. Wat hem betreft gaat die van tafel, maar dat is aan het nieuwe kabinet: ‘Ik heb altijd gezegd: de besparingen mogen niet ten koste gaan van de meest kwetsbare kinderen’, zei hij bij de NOS. Jeugdzorg Nederland vindt dat de uitspraken van Van Ooijen over bezuinigingen op de jeugdzorg verwarring zaaien.
Wordt vervolgd kortom, net als de Hervormingsagenda Jeugd. De komende jaren gaan sociaal werkers nog veel over dit onderwerp horen.
