Er zijn in Nederland ongeveer vier miljoen mensen die mantelzorg geven. Daar worden mensen over het algemeen gelukkiger van, maar het kan ook belastend zijn en zorgen voor lichamelijke en psychische klachten. Een grote groep deelt de zorg voor hun naaste met andere mantelzorgers of professionele zorgverleners. Als dat in goed wordt afgestemd, voorkomt dat overbelasting, blijkt uit onderzoek van het SCP.

Betrokkenheid

‘In voor Mantelzorg’ is een landelijk programma waarbij tachtig zorgorganisaties in 2014 en 2015 hebben gewerkt aan betere samenwerking tussen professionals en mantelzorgers. En die investering loont, concluderen de programmaleiders Cecil Scholten (Vilans) en Anita Peters (Movisie) in de eindrapportage. ‘Meer samenwerking levert meer betrokkenheid en bijdragen van mantelzorgers op, meer mogelijkheden voor zorg en ondersteuning van cliënten en meer werkplezier voor medewerkers.’

Wat heeft ‘In voor Mantelzorg’ bij de tachtig zorgorganisaties opgeleverd?

Een gelijkwaardiger samenwerking
Het is voor professionele zorgverleners soms niet makkelijk om hun zorgende houding om te zetten in een uitnodigende en ondersteunende houding naar de mantelzorger. Vooral in de ouderenzorg, gehandicaptenzorg, thuiszorg en de GGZ is daarom geoefend met het voeren van dialooggesprekken met mantelzorgers en cliënten. Door ervaringen en tips uit te wisselen, leert iedereen van elkaar.

Een heldere visie
Een goede samenwerking met mantelzorgers begint bij een heldere visie, stellen de programmaleiders in de evaluatie. Bijna alle organisaties hebben tijdens het programma gewerkt aan het opstellen van een visie op samenwerking met mantelzorgers. In een aantal gevallen was er al een (19%), in andere gevallen is de visie aangepast naar aanleiding van het In voor Mantelzorg traject (14%) of is de visie nog in ontwikkeling (31%). Een visie geeft richting aan hoe mantelzorgers, professionals en managers ontdekken hoe deze samenwerking het beste vorm krijgt.

Sterkere positie van mantelzorgers
Mantelzorgers worden volgens de evaluatie steeds meer betrokken bij het maken van een zorgleefplan, een persoonlijk ontwikkelplan, de amnese en het opnamegesprek. Daarin staan de afspraken over de ondersteuning en de zorg aan de cliënt. De organisaties hebben de mantelzorgers uitgenodigd bij het maken van deze afspraken om over hun ervaringen te vertellen en suggesties te doen. Die informatie weegt volgens de eindrapportage steeds meer mee in het vaststellen van de plannen.

Betere informatie voor cliënten en mantelzorgers
Vooral door ouderenorganisaties, ziekenhuizen en revalidatiecentra is gewerkt aan het beter informeren van cliënten en mantelzorgers. Over bijvoorbeeld ziektebeelden en het omgaan met ziektes. En ook hoe mantelzorgers zelf kunnen bijdragen aan de zorg en ondersteuning van hun naaste, aldus de rapportage. Deze informatie was er eerder nauwelijks of alleen gericht op cliënten. Ook is er veel aandacht voor  het informeren over voorzieningen vanuit de gemeente of ondersteuning vanuit een mantelzorgsteunpunt of vrijwilligersorganisatie.

Alerter op overbelasting
Er is meer aandacht voor overbelasting bij  mantelzorgers en de organisaties gebruiken verschillende instrumenten om overbelasting in kaart te brengen. Bijvoorbeeld de 3-minutencheck; een instrument om als mantelzorger snel te ontdekken hoe het met je gaat en welke ondersteuning mogelijk is. De meeste organisaties kijken ook of ze andere mensen uit het netwerk kunnen betrekken bij de zorg zodat niet alles op de schouders van één persoon terecht komt. 

Minder belemmerende regels
Mantelzorgers worden soms belemmerd door allerlei regels binnen zorgorganisaties. Die regels zijn niet altijd gebaseerd op de wet of echt nodig voor verantwoorde zorg. Vaak gaat het om ongeschreven regels als: er mag geen bezoek komen tijdens etenstijd, want dat is te druk voor de cliënt. Terwijl het voor de mantelzorger juist fijn is om er juist dan te zijn. In goed overleg blijkt er veel mogelijk, zo blijkt uit de evaluatie.  ‘Het is moeilijk om de grenzen af te bakenen’, zegt een van de deelnemende zorgverleners. ‘Het vereist tact om daarin een middenweg te vinden. In dat proces kunnen wij de mantelzorgers soms wat leren. Maar omgekeerd: als die al jaren gewend zijn iets op een bepaalde manier te doen en dat is efficiënt en werkt naar tevredenheid van de patiënt, wie zijn wij dan om te zeggen dat het volgens ons protocol moet?’

Mantelzorgers zijn meer toegerust
Mantelzorgers en cliënten willen steeds meer informatie en instructies over bijvoorbeeld het omgaan met ziekte en ziektebeelden, het tillen in en uit een rolstoel of lift en het geven van injecties. Vooral in  revalidatiecentra, in de thuiszorg en in de ggz zijn er cursussen voor mantelzorgers over het aanleren van praktische vaardigheden, hoe je betekenis geeft aan het leven met een chronische aandoening en hoe je grenzen kan stellen en ondersteuning regelt. In de GGZ is psycho-educatie belangrijk: mantelzorgers leren zo beter te herkennen wanneer er een psychose dreigt of hoe om te gaan met depressie.

Gebruik van digitale communicatie en technologie
Digitale communicatie kan het contact tussen medewerkers, cliënten en mantelzorgers verbeteren. Ze kunnen onderling informatie uitwisselen en bijvoorbeeld een agenda bijhouden. Medewerkers kunnen doorgeven wat er die dag is gebeurd of melden dat iets op is en vragen of de mantelzorger dat de volgende keer wil meenemen. Ook kunnen ze mantelzorgers en andere familieleden en bekenden uitnodigen voor activiteiten en daarvoor hulp vragen. ‘Zo’n Whatsappgroep geeft inzicht in familiebanden en zorgt ervoor dat wij contact krijgen met een heel andere groep mantelzorgers’, aldus een activiteitenbegeleider.