Mevrouw Jansen ligt op bed en leest nog even wat voor

het slapen gaan. Wanneer haar ogen moe worden doet ze het licht uit. Ook drukt

ze op de knop die het huis in rusttoestand brengt. Automatisch gaan de gordijnen

dicht, gaan de rolluiken voor de ramen naar beneden en gaat het licht in de

woonkamer en de gang uit. Mevrouw Jansen hoeft zich geen zorgen te maken of ze

misschien nog een van de electrische kookpitten in de keuken aan had staan. Want

alle keukenapparaten, met uitzondering van de koelkast, schakelen zichzelf uit.

De bewegingsmelder heeft de afgelopen uren voortdurend gecontroleerd of mevrouw

Jansen zich nog heeft bewogen. Mocht dat niet het geval zijn, dan zou de

alarmcentrale haar even bellen om te vragen of alles goed is. Nu zij gaat

slapen, verandert de bewegingsmelder van functie. Nu slaat hij juist alarm als

hij beweging registreert en werkt dus als inbraakmelder. Maar als mevrouw Jansen

’s nachts naar het toilet moet, zal de bewegingsmelder haar niet voor een

inbreker aanzien. Zodra ze haar voeten op het matje naast het bed zet, verandert

de bewegingsmelder weer van functie, en gaat ook het licht in de gang, de

woonkamer en het toilet aan.

De Domoticawoning van de stichting Smart Homes uit Eindhoven zit vol met

dergelijke snufjes. Het mobiele huis heeft de afgelopen vijf jaar op diverse

lokaties in Nederland gestaan en is momenteel in Rosmalen te bezichtigen. De

techniek is er dus, maar het probleem is dat ze maar zeer mondjesmaat wordt

ingevoerd, zegt Annelies van Bronswijk, interim-directeur van het Instituut voor

Gerontechnologie van de TU Eindhoven. Dankzij allerlei high-tech en low-tech

toepassingen zouden ouderen veel langer thuis kunnen blijven wonen. Volgens Van

Bronswijk ontbreekt het aan een totaalvisie op de rol die techniek kan spelen in

woningen van ouderen. Daardoor blijft het vaak bij experimenten met automatische

gordijnen en magnetrons die zelf de bereidingstijden van de maaltijden van het

etiket kunnen lezen.

Mooie spulletjes

Van Bronswijk zegt steeds weer te stuiten op desinteresse in

gerontechnologische voorzieningen, zowel bij de overheid, wetenschappers, het

bedrijfsleven als de ouderenzorg. Als haar instituut projectsubsidie aanvroeg,

stuurde VWS het door naar VROM, want het was veel te technisch en ging bovendien

over huisvesting. En VROM verwees weer terug naar VWS, omdat het om

gezondheidspreventie zou gaan. Ook de wetenschap is volgens Van Bronswijk te

monodisciplinair bezig. ‘Voor er een toepassing wordt uitgedacht, zouden

technische wetenschappers eerst contact moeten leggen met de gamma-wetenschappen

om te weten wat mensen precies willen en hoe ze met technologie omgaan. Dat is

echter een moeizaam proces. Er worden wel mooie spulletjes ontwikkeld, maar ze

worden nauwelijks geVntegreerd en gerelateerd aan de behoeften van

mensen.’

Als dat wel zou gebeuren, ziet Van Bronswijk een grote rol weggelegd voor

de techniek in het terugdringen van het beroep op zorgvoorzieningen voor

ouderen. Wachtlijsten voor verzorgingshuizen zouden met de helft kunnen worden

teruggebracht en er zou ongeveer 2,5 miljard gulden kunnen worden bespaard op de

kosten van de gezondheidszorg. ‘In de ouderenzorg zou je ervan uit moeten gaan

dat iedereen in principe tot aan zijn dood zelfstandig blijft wonen. Je moet de

zorgbehoeftige periode, bij vrouwen de laatste 20 jaar van hun leven en bij

mannen de laatste 15 jaar, zo kort mogelijk maken.’Veel ouderen komen in

verzorgings- en verpleeghuizen terecht wanneer ze met valincidenten te maken

hebben gehad of na een beroerte. Valincidenten zijn door voorzieningen als

automatische ramen en gordijnen vaak te voorkomen, zegt Van Bronswijk. En mensen

die een beroerte hebben gehad kunnen vaak nog goed functioneren met de nodige

low-tech en high-tech aanpassingen in huis.’Geisers slaan vanzelf af als de

waakvlam niet brandt. Dat hetzelfde niet gebeurt bij gaspitten is eigenlijk

belachelijk. Het is ook vrij eenvoudig te realiseren dat gaspitten doven wanneer

er een lege pan op staat. En waarom zou een oudere niet tegen z’n verwarming

kunnen zeggen: “doe maar een graadje hoger alsjeblieft?” De spraaktechnologie

die daarvoor nodig is bestaat, die wordt ook al in auto’s gebruikt. Dit zijn

overigens allemaal voorzieningen die niet specifiek voor ouderen zijn, ik denk

dat iedereen ze wel zou willen. Het is niet de ouderdom die met gebreken komt,

maar naarmate mensen ouder worden blijkt de gebrekkige kwaliteit van de techniek

die ze hun hele leven al gebruiken.’

Zwemdiploma uit de muur

Of het grootschalig invoeren van technologische voorzieningen inderdaad zal

leiden tot een aanzienlijk geringer beroep op zorgvoorzieningen, betwijfelt Jan

Cees de Gruijter, hoofd voorlichting van de Woon Zorg Federatie. ‘Mensen worden

veelal opgenomen in een verzorgingshuis vanwege een aantal factoren. Vaak is er

sprake van vereenzaming en zelfverwaarlozing in combinatie met een slechter

wordende gezondheid. Ik zie niet zo snel hoe je dat met technologie zou kunnen

voorkomen.’ Van Bronswijk ziet dat echter wel. ‘Oudere mensen vereenzamen

doordat hun kennissen overlijden en ze niet in staat zijn een nieuw netwerk aan

contacten op te bouwen. Voor een deel is dat een mobiliteitsprobleem, dat je

door goede, op ouderen toegesneden vervoersmiddelen kunt ondervangen. Maar met

een beeldtelefoon stel je ouderen in staat stellen beter contact te onderhouden

met hun kinderen en kleinkinderen. Dan moet dat apparaat wel zo goed zijn dat

kinderen ook hun tekeningen en hun zwemdiploma aan oma kunnen laten zien of dat

een kopietje ervan uit de muur komt rollen.’

Van Bronswijk gelooft niet dat het persoonlijk contact overbodig zal

worden. ‘Integendeel. Als je geregeld contact hebt via een beeldscherm, zal dat

eerder een stimulans zijn om ook wat vaker binnen te lopen. En als mensen zich

niet gedwongen voelen bij hun moeder of grootmoeder op bezoek te gaan om te

kijken of alles wel goed is, is dat contact ook persoonlijker en waardevoller.

De kern van de zaak is dat je burgers al vanaf dat ze een jaar of veerig tot

vijftig zijn extra weerbaar maakt tegen chronische aandoeningen en het verlies

van het sociale netwerk. Dat kan met behulp van techniek die gezond gedrag,

onafhankelijk wonen en maatschappelijke participatie vanzelfsprekend

maakt.’

Jacqueline Zwagemakers van ouderenbond ANBO staat wat sceptischer tegenover

de mogelijkheden van de techniek. ‘Natuurlijk, dergelijke hulpmiddelen zijn

prachtig. Maar ik moet de eerste domoticawoning nog zien waar de gemiddelde

bewoner van een verzorgingshuis zich probleemloos in zou kunnen redden.’/Eric de

Kluis