Volwaardig burgerschap voor gehandicapten. Daar is het Piet van den Beemt, onlangs nog genomineerd voor de Zorgvisie Excellence Troffee en de titel ‘Zorgmanager van het jaar 2002’, om te doen. Zes jaar geleden begon hij als directeur bij Vijvervreugd, de voorloper van stichting Arduin.

‘Sector is verziekt’
In plaats van een intramurale instelling bouwde hij een gedeconcentreerd instituut met 100 zelfstandige woningen en drie zorgboerderijen. ‘Dat was nodig, want de chronische sector is failliet, tot op het bot verziekt,’ aldus Van den Beemt. ‘Instellingszorg leidt tot onacceptabele standaarden en staat haaks op fundamentele mensenrechten.’

Arduin kreeg een radicaal andere organisatie, gebaseerd op vraagsturing en volledige dagbesteding. De z-verpleegkundige verloor zijn centrale rol en werd maatje voor de gehandicapte die klaar staat als deze belt. De organisatie werd afgeplat. Van den Beemt bracht de overhead drastisch terug en schrapte het hele middenmanagement. Ook schakelde hij minder specifiek opgeleid zorgpersoneel in want: ‘een moeder die drie kinderen kan opvoeden, kan ook gehandicapten begeleiden’.

Weerstanden
De ingrijpende veranderingen veroorzaakten grote weerstanden bij groepen ouders, personeel en vakbonden. Een fusie met collega-instelling Den Berg mislukte. Vorig jaar leidde een dodelijk badincident nog tot een heftige discussie over de kwaliteit van de zorg. (Zie artikel in Zorg + Welzijn nummer 19).

U wilt de instelling en uw eigen functie opheffen door community care in te voeren. Onder welke voorwaarden kan dat?
‘Het gaat om het afbreken van het instituutsdenken. Wie bepaalt in een woning wanneer er gegeten wordt? Hulpverleners of bewoners? Blijven we gericht op handicaps of gaan we op zoek naar talenten? Als je dat doet, zie je wonderen gebeuren. Door iedereen dagbesteding aan te bieden en te laten wonen in gewone huizen tussen gewone mensen, is veertig procent van het onaangepast gedrag verdwenen.’

Hoe weet u dat zo precies?
‘Je ziet mensen op een ander niveau functioneren. Mensen die vroeger achter slot en grendel zaten, werken nu in een kunstgalerij. Je ziet het ook aan de aanvragen voor de gelden voor extra begeleiding voor mensen met meervoudige handicaps. De aanvragen van Arduin liggen op de helft van andere instellingen.’

Van den Beemt wil de woningen onderbrengen bij de woningstichting, de dagactiviteiten bij de sociale werkvoorziening, zorgfuncties bij de thuiszorg en de vaststelling van de zorgvraag bij nieuwe regionale bureaus. ’Wat is er tegen om mensen die nu in de woningen werken bij de thuiszorg onder te brengen? Dan nemen ze de expertise mee en is de thuiszorg in staat zorg te leveren. Dat is psychologisch ook anders, want dan komt er iemand bij jou thuis zorg verlenen. Nu hebben we als zorgverleners het gevoel of die bewoners bij ons inwonen.‘

‘Binnen Arduin is de zorg losgekoppeld van vraagdefiniëring. Elke bewoner heeft daarvoor een persoonlijk assistent, die niet in zijn woning werkt en dat is bij uitstek een verpleegkundige. Het therapeutisch personeel en het casemanagement gaan wat mij betreft naar een regionaal bureau samen met de SPD. Dat bureau kan zich bezighouden met vraagdefiniëring, waarborging van de zorg, losgekoppeld van de aanbodzijde. Dan heeft het zorgkantoor zijn functie volbracht en ook de RIO’s en LICG’s kunnen we dan opheffen. Gewoon, uit het huidige systeem stappen en opnieuw beginnen.’

In reactie op de Zorgvisie-nominatie noemde het Netwerk Kritische Ouders het niveau van zorg bij Arduin beneden peil.
‘Ergens kan ik dat begrijpen. Alle andere kritiek lap ik aan mijn laars, dat is veelal niet gebaseerd op feiten. Die ouders kregen vroeger te horen: geef uw kind maar aan ons, we gaan onthechten. Dat was toen professioneel. Nu draait die rare Van den Beemt het om: geen onthechting, maar ouders moeten zelf voor een deel de zorg dragen. Voor velen is dat een stap te ver.’

Volgens beroepsvereniging Werveling zijn er meerdere verpleegkundigen in een team nodig.
‘Onzin. Om zonder meer te zeggen dat iedereen een opleiding tot z-verpleegkundige moet volgen, is te banaal voor woorden. Er is een overkill aan kennis op de werkvloer, die gewoon niet nodig is. Vervolgens wordt die kennis nog verkeerd gehanteerd ook. Ik zeg niet dat er geen verpleegkundigen nodig zijn. Al dat werk kan ook vanuit de thuiszorg worden georganiseerd.’

Het personeel moet flexibel klaarstaan, maar tegelijk wilt u van de CAO af, stelt de AbvaKabo.
‘Het is grote shit als ze de indruk wekken dat ze hier minder krijgen dan bij een ander. Mensen krijgen gewoon betaald conform de CAO. Ik heb gezegd dat individuele arbeidsovereenkomsten mijn voorkeur hebben. Vakbonden, ondernemingsraden en cliëntenraden behartigen instellingsbelangen binnen hun eigen belangen. Ze houden daarmee de instellingen in stand.’

Z-verpleegkundigen vinden dat hun functie wordt uitgehold. Geen dagactiviteiten, maar dag en nacht klaar staan als maatje.
‘Ik kan me voorstellen dat ze dat ze dat pijnlijk vinden. Maar ik ga die bewoners, die medeburgers, hun werk toch niet afnemen omdat verpleegkundigen het nodig vinden dat ze thuis blijven?’

U zegt dat moeders die drie kinderen hebben opgevoed ook verstandelijk gehandicapten kunnen begeleiden. Is dat een financieel verhaal?
‘Absoluut niet. Ik heb de civiele dienst, de technische dienst, het hele middenmanagement om zeep geholpen en zelfsturende teams ingevoerd. Al dat geld is omgebogen naar de werkvloer en daarbij is niemand ontslagen. Alle functies zijn op hetzelfde niveau gebleven. Aan de onderkant zitten gastvrouwen die deels uit de civiele dienst kwamen en deels herintredende huismoeders zijn. Vrouwen, die vroeger in de civiele dienst in functiegroep 15 zaten, zitten nu als gastvrouw in functiegroep 25-30. De overhead is minimaal, op ons centrale kantoor werken maar twaalf mensen. Maar het opleidingsniveau van Arduin is gemiddeld hoger dan bji andere instellingen. Dat heb ik uit laten zoeken door de VGN, want ik was de verhalen beu.’

Toch lukt het de zelfsturende teams nog niet om zichzelf te bedruipen.
‘’Hier tegenover staat een woning van ons. Buren bellen mij: het gras groeit tot het dak, wanneer komt de tuinendienst langs? Hulpverleners zeggen: moeten wij die tuin ook nog doen? Dat komt toch door Arduin, die regelt het niet goed? Dan zeg ik: wie is Arduin dan? We dreigen dus nu weer in een fase van stilstand te komen. Daarom is het noodzakelijk dat de instelling zich opheft. Het komt niet tot ondernemerschap in de woningen en daardoor niet tot community care.’

Ondernemersschap als voorwaarde voor community care?
‘Elke woning zou als zelfstandige onderneming aan de slag moeten. Je exploiteert een woning voor mensen met een verstandelijke beperking. Datzelfde zie je toch ook bij bepaalde oudereninstituten? Je werkt dan met een franchiseformule onder de merknaam Arduin en dat is de kwaliteitswaarborg. Als ondernemer zorg jij dat mensen daar kunnen wonen. Verpleegkundigen moeten dat heel rap gaan leren.’

Piet is een groot visionair, zegt de AbvaKabo, maar veranderingsprocessen managen is iets anders dan rigoureus dingen doorduwen.
‘Nee, juist de snelheid heeft het succes opgeleverd. Mensen willen vaak niet luisteren. Wat wij doen is nergens gelukt zonder wetgeving. Hier loop je vast in het poldermodel. Als je een lager tempo hanteert loopt zo’n proces vast, dan kom je terecht in compromissen. Dat is de leerschool van Arduin.’