Door Aart Verschuur – Aanbestedingen van thuiszorg en welzijnswerk leiden vooral tot gedoe. Met name het vorige kabinet was dol op aanbestedingen, om de rest van Nederland te overtuigen werd met graagte gedreigd met ingrijpen door ‘Europa’. Zonder veel discussie is dan ook de verplichting tot aanbesteden van huishoudelijke hulp terechtgekomen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).
In Rotterdam is in 2006 de huishoudelijke verzorging, de thuiszorg, aanbesteed. Op dat moment is de Rotterdamse thuiszorgmarkt voor 80 procent in handen van Stichting Thuiszorg Rotterdam. Tot ieders verbijstering kapen de combinaties Humanitas/De Stromen en Laurens/Evean de gunning weg voor de neus van de Rotterdamse thuiszorg, een ietwat ingedutte organisatie. Erkent iedereen achteraf. Ontslag voor 2000 thuiszorgmedewerkers dreigt.
Humanitas/De Stromen en Laurens/Evean leveren hoogstaande zorg, maar zijn in het aanbestedingstraject met flink lage prijzen gekomen. Precies het effect dat marktwerking zou moeten hebben, zou je denken. Hoge kwaliteit, lage prijzen. Maar zo eenvoudig werkt het niet. De samenwerkende zorgaanbieders hebben de gemeente een aanbod gedaan waarmee slechts alfahulp voor cliënten kon worden ingekocht. Heel bewust, vertelt directeur Hans Becker van Humanitas Rotterdam. Becker is een tegenstander van aanbestedingen van thuiszorg, omdat het slechts een vorm van nepmarktwerking is.

‘De overheid is dom’, stelt Becker vast. ‘Er wordt gedaan alsof we marktwerking hebben geïntroduceerd, terwijl er één vrager is en slechts enkele aanbieders. Het zijn duidelijk geen economen die dit systeem hebben bedacht.’ Toch heeft Becker, wel econoom, meegedaan met de aanbesteding van de Rotterdamse thuiszorg. Hij moest wel. ‘We hadden bijna duizend thuiszorgers rondlopen, voor 18 procent van de Rotterdamse thuiszorgmarkt. Als we de aanbesteding hadden verloren, moesten we hen er grotendeels uitgooien. Los van het menselijk leed kost dat kapitalen en veroorzaakt het een enorm imagoverlies.’
‘Dus we wilden per se die aanbesteding winnen, omdat we al vermoedden dat na twee jaar de aanbestedingsvlag er anders zou bijhangen. Omdat nieuwe aanbieders veel goedkopere, jonge medewerkers kunnen aantrekken – wij hebben medewerkers van gemiddeld 40 jaar – werden we gedwongen flink onder de prijs te bieden. Met ons schoonmaaktarief van 14 euro leggen we er wel op toe, maar we nemen ons verlies en zetten ook gewoon onze eigen, dure mensen nog in. Voor de eerste aanbestedingsronde hebben we er een paar miljoen euro bijgelegd. Dat is slimmer dan personeel ontslaan. Want als de aanbestedingspolitiek weer wordt omgegooid, is het heel lastig om medewerkers weer terug te krijgen op de krappe arbeidsmarkt.’

Bang dat Humanitas Rotterdam in de problemen zou komen door de plotselinge, enorme gunning van duizenden extra cliënturen, is Becker nooit geweest. Hij leunt rustig achterover. ‘De gemeente is toch vergeten een leveringsplicht in het aanbestedingsbestek op te nemen’, stelt hij nuchter vast. De verantwoordelijkheid voor mogelijke wachtlijsten in de thuiszorg ligt zo keurig op het bordje van de gemeente.

Kind en badwater
Haastig heeft Rotterdam na de onverwachte uitkomst van de aanbestedingsronde de onrust onder thuiszorgers en cliënten proberen te beteugelen. Daarom is in november 2007 een convenant afgesloten tussen alle thuiszorgaanbieders en de gemeente. En heeft de gemeente – nog vóór staatssecretaris Bussemaker dat deed in haar Wmo-wetsaanpassing – een loonsuppletieregeling ingevoerd. Daardoor kan zorg gewoon door vaste krachten worden geleverd en cliënten worden niet noodgedwongen ongewild werkgever van een alfahulp. Ook heeft wethouder Kriens een contourennotitie rondgestuurd naar alle betrokkenen, met de vraag te reageren op verschillende opties. Want de gemeente weet zelf nog niet hoe nu verder: opnieuw aanbesteden, het Zeeuwse model overnemen of toch maar afzien van aanbestedingen?

‘De gemeente heeft de regie in handen genomen toen duidelijk werd dat het verkeerd ging’, vertelt directeur Eric Hisgen van Thuiszorg Rotterdam. In het convenant is het overgangsjaar 2007 verlengd tot 2009. De gunning aan Humanitas/De Stromen en Laurens/Evean staat nog steeds, maar Thuiszorg Rotterdam mag tot die tijd huishoudelijke verzorging blijven leveren. Dit heeft ontslag van 2000 thuiszorgers voorkomen, vertelt Hisgen.

In de tussentijd heeft hij wel 108 mensen uit indirecte functies moeten ontslaan en is de organisatie opnieuw ingericht. Efficiënter, met minder overhead in de wijken. ‘Dat heeft in het begin veel ontevreden klanten en doorverwijzers opgeleverd’, vertelt Hisgen. ‘Mensen moesten opeens een centraal nummer gaan bellen, alles hebben we zo snel mogelijk moeten omschakelen naar onze nieuwe werkwijze. We moesten de kostprijs drukken om klaar te zijn voor mogelijke nieuwe aanbestedingsrondes. We zijn nu ook efficiënter. Maar tegelijkertijd zie je dat door aanbestedingen en concurrentie de infrastructuur van de thuiszorg verdwijnt. Een aantal belangrijke producten kunnen we gewoon niet kostendekkend meer bieden, op termijn kunnen we bijvoorbeeld de acute thuiszorgteams niet meer leveren. Zo wordt het kind met het badwater weggegooid.’Het effectieve resultaat van de aanbestedingsprocedure huishoudelijke verzorging in Rotterdam: één opgeschudde thuiszorgorganisatie. Kosten onbekend, maar een reorganisatiebureau was zeker goedkoper geweest.

U kunt het hele artikel lezen in Zorg + Welzijn Magazine nummer 7/8, juli/augustus 2008