Reflecteren kan op veel manieren en op allerlei momenten. Op de daartoe gecreëerde momenten zoals in casuïstiek overleg, intervisie en supervisie Maar nog vaker op informele momenten in een wandelgangengesprek met je collega. En nog veel vaker reflecteer je op je handelen tijdens de uitvoering van je werk, in je eigen hoofd. Meteen ter plekke, razendsnel.

Dat laatste vind ik fascinerend. Je voert een gesprek, je luistert en bedenkt vragen en antwoorden en tegelijkertijd denk je na. Met wie praat ik hier, wie is deze persoon, lijkt hij op andere cliënten, wat voor vlees heb ik in de kuip, welke kant gaat dit gesprek op, wat wil ik weten, welk punt wil ik maken? Zomaar wat vragen die door je hoofd schieten, waarop je een antwoord formuleert en op basis waarvan het gesprek een richting krijgt.

Onderwijl stop je niet met luisteren en reageren.

Eigenlijk is het een wonder. Je moet er ook maar niet te veel bij stil staan anders zou je tot stilstand komen en in jezelf gekeerd gaan zitten focussen op wat er allemaal door dat hoofd schiet. Weg is dan het effect van het reflecteren.

Een vergaande vorm van reflectie is als je jezelf ziet zitten. Alsof je naar een film kijkt, als een toeschouwer. Heel even ben jij de hoofdrolspeler in je eigen film. Dit doet zich voor als je in een uitzonderlijke situatie bent beland. Waar ben ik nu weer in terecht gekomen, wat neemt dit gesprek voor bizarre wending, dat heb ik weer, schiet er dan door je hoofd.

Een anekdote: Een hulpverlener werkzaam in een psychiatrische kliniek bezocht voor zijn werk samen met zijn cliënt een bordeel. Ook psychiatrische patiënten hebben seksuele behoeften en blijkbaar was dit de enige oplossing. Daar zit je dan als hulpverlener… in een bordeel! Hij zal zich wel even achter de oren hebben gekrabd en zich verwonderd en verbaasd hebben. In welke film speel ik een rol?

Of dit ook onder reflecteren valt weet ik niet. Maar jezelf even zo zien zitten, als een buitenstaander, helpt je om de situatie het hoofd te bieden. Je ziet de uitzonderlijkheid van de situatie en dat werkt relativerend. Misschien moet je in jezelf al lachen om de situatie of kan je niet wachten om het voorval te delen met je collega’s. Luister, wat ik nu weer heb meegemaakt!

Dit effect lijkt me heel nuttig. Het helpt je om onder bijzondere omstandigheden je hoofd koel te houden en je als professional op te stellen.