Op onze conferentie De burger spreekt van 3 oktober kwam de term participatiesamenleving echt niet uit de mond van de vele burgers die hieraan bijdroegen. Voor burgers is participatie gewoon er bij horen en meedoen. Wanneer beleidsmakers doelstellingen verbinden aan een begrip als participatiemaatschappij dan lijkt het er op dat mensen geen onderdeel vormen van die maatschappij en dus niet meedoen. Een grove misvatting zo bleek tijdens de conferentie.
Als je dat woord gebruikt, ga je namelijk voorbij aan initiatieven die al lang en breed door burgers worden uitgevoerd. Daarmee schop je mensen tegen de schenen, ze vertrouwen de beleidsdoelstellingen niet meer die met deze term samenhangen. In een tijd waarin het vertrouwen in de politiek afneemt en bezuinigingen versneld zorgen voor een terugtrekkende overheid, dat is een hachelijke zaak. De afstand tussen burger en gemeente als meest nabije overheid, wordt daarmee zeker vergroot.
Zolang de term participatiesamenleving alleen door beleidsmakers wordt gedefinieerd en gebruikt, blijft het wezenlijke contact over de vorm en inhoud van ondersteuningsvragen uit. In deze situatie zal de burger altijd moeten passen in een definitie die door anderen is samengesteld. Dat gaat wringen en leidt tot uitsluiting van burgers.
Burgers willen geen overheid die zich laat leiden door een definitie, als het gaat om wel of geen middelen beschikbaar te krijgen voor zorg. Burgers weten echt wel wat werkt en wat niet werkt in het beleid. Mensen, met al hun mogelijkheden en beperkingen, kunnen heel goed aangeven wat ze wel en wat ze niet nodig hebben. De conferentie toonde aan dat de burger vol initiatief zit. En zoals een van de deelnemers zei: ‘Ik bepaal zelf wel hoe ik meedoe, niet de gemeente.’
Daarom is het nodig dat gemeenten de ruimte nemen om flexibel te zijn in de uitvoering van hun sociaal beleid. Dat is enerzijds nodig om respectvol om te gaan met wat mensen zelf kunnen en anderzijds om de minder beschikbare financiële middelen ruim in te zetten. Zo vallen er geen burgers tussen wal-en-schip.
Twee werelden. De ene wereld vol mooie beleidsintenties. De andere wereld die de rekening gepresenteerd krijgt. Hoe overbrug je ze? Overtuigen van het eigen gelijk gaat niet helpen. Wijzen naar wat de ander moet doen ook niet. Wat wel? Echte interesse in de ander die tot uiting komt in luisteren, handelen en de te nemen beslissingen. Ook als die in ogen van de ander ongelijk uitpakken. Gelijke monniken, gelijke kappen? De burger weet wel welke kap hem het beste past.
Joyce Hagenaars is een veelzijdige adviseur die zich heeft gespecialiseerd in kennisontwikkeling, ketensamenwerking en netwerken. Bij K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd is zij belast met (inter-) gemeentelijke transitievraagstukken en participatie.
