Voor Meester gaat maatwerk over het proces, niet over de oplossing. Ook een eenvoudig hulpmiddel kan in haar ogen maatwerk zijn. ‘Als hulpverleners zorgvuldig hebben overlegd met de cliënt en samen is besproken dat die cliënt juist met dat specifieke hulpmiddel is geholpen, is dát maatwerk. Het gaat er volgens mij om het proces zodanig vorm te geven dat er een oplossing uitkomt die op dat moment het best bij de situatie past.’ Dat anderen misschien een andere definitie van maatwerk hanteren is geen probleem, maar collega’s en samenwerkingspartners moeten het wel eens zijn over die definitie, benadrukt Meester.
Omgekeerde toets
Evelien Meester is Teammanager Innovatie en Strategie bij Stimulansz. Ze schreef onder andere het boek Maatwerk in het sociaal domein. Daarin wordt werken met de omgekeerde toets besproken. Daarbij gaat het eerst om de vraag wat de hulpverlener en de bewoner willen bereiken, vervolgens of het besluit bij de grondwaarden van de wet past, wat het besluit voor de langere termijn betekent en pas tot slot of het besluit in de wetgeving past.
Als hulpverlener solliciteren bij de cliënt
Sociaal professionals kunnen wat maatwerk betreft veel leren van Hillary Cottam, zegt Meester. Deze Engelse innovator, auteur en sociaal ondernemer beschrijft in haar boek Radical Help diverse vernieuwende methodieken om cliënten met multiproblematiek meer regie te geven. Een goed voorbeeld vindt Meester de aanpak op een woonwagenkamp, waarbij niet hulpverleners bepaalden wie er bij een gezin langs zou gaan, maar de cliënten zelf. ‘7 hulpverleners kwamen bijvoorbeeld solliciteren bij zorgmijders, en als de cliënt een hulpverlener had uitgekozen was de eerste vraag aan de cliënt “Waarmee moeten we volgens jou beginnen?”
‘Neem geen zaken automatisch over’
Een eerste stap kon in het project van Cottam bijvoorbeeld zijn dat de voordeur, die de zoon van een cliënt eruit had geslagen, weer in het lood werd gezet. Of dat sloten werden gerepareerd. In ieder geval werd uitgegaan van wat de cliënt belangrijk vond. Dat zou in het sociaal domein vaker mogen gebeuren, vindt Meester. ‘Met ongetwijfeld goede intenties worden vaak in besprekingen plannen gemaakt vóór de cliënt. Waarbij ook de neiging bestaat om veel zaken automatisch over te nemen.’
Regie over leven
Natuurlijk kan niet elke cliënt even goed uitleggen wat hij nodig heeft. En natuurlijk moet zorgvuldig ingeschat worden of de cliënt echt in staat is financiën zelfstandig op te pakken, als hij aangeeft dat belangrijk te vinden, benadrukt Meester. ‘Maar als je te snel aangeeft dat hulpverlening taken overneemt, krijgt de cliënt nooit het zelfvertrouwen dat nodig is voor eigen verantwoordelijkheid. Voorkom dat de cliënt het gevoel heeft dat hij de hulpverlening over zich heen moet laten komen. Zorg dat de cliënt in staat is de regie over het leven terug te pakken en de volgende stap te zetten.’
Tijd tekort in sociaal domein
Daar zijn ook in Nederland zeker veel goede voorbeelden van, zegt Meester. Ze noemt de app ‘Samen 1 plan’ die ggz-organisatie Molendrift gebruikt. ‘Jongeren kunnen daarin zelf aangeven wat ze belangrijk vinden in de hulpverlening. Ze spreken hun begeleiders eropaan als ze het gevoel hebben dat gemaakte afspraken niet nagekomen worden.’ Echt maatwerk bieden kost echter veel tijd en tijd is er altijd tekort, zeker in het sociaal domein, weet Meester. ‘Maar uiteindelijk levert het tijd op. Ook dat zouden partijen meer in het achterhoofd mogen houden.’
Wetten
Nog een les voor sociaal professionals en ook voor bijvoorbeeld gemeenten: ken de redenen waarom wetten zijn bedacht. Vaak wordt er namelijk onterecht van uitgegaan dat bepaalde keuzes voor de wet niet mogelijk zijn, zegt Meester. ‘Men denkt dat je iets “moet” of iets “niet mag”. Maar heel vaak staat er dat je iets “kunt” doen. Het is altijd zoeken naar de balans, want ook niet alles kan natuurlijk, want geld kun je maar een keer uitgeven.’
Aannames
Maar soms wordt volgens Meester een besluit genomen puur op basis van de aanname dat het van de wet moet, en blijft een cliënt daardoor onnodig lang verstoken van maatwerk. Ze geeft een voorbeeld. ‘Stel, een jongen heeft minder spierkracht in de benen door een aandoening. Hij wil aan een hbo-opleiding beginnen en het liefst zelfstandig blijven, dus vraagt hij een elektrische fiets aan. Als niet duidelijk benoemd staat waarom de jongen deze fiets nodig heeft, wijst de gemeente mogelijk de aanvraag af. Want die denkt: waarom heeft een jongen van 19 zo’n fiets nodig?
Keuzes beargumenteren
Daarom is het belangrijk dat sociaal werkers altijd heel duidelijk motiveren waarom de cliënt voor de oplossing kiest, zegt Meester. ‘En dat iedereen de grondwaarden van de wetten kent. Dan gaat het bijvoorbeeld over zelfredzaamheid stimuleren. Als dat het uitgangspunt is, kan er heel veel. Zolang het goed beargumenteerd wordt en die argumenten de argumenten van de cliënt zijn, en niet enkel van de hulpverlener.’
