Sara Al Shamma, Linda van den Dries en Judith Wolf volgden een jaar lang 72 mensen die vanuit een maatschappelijke opvangorganisatie of beschermd wonen de stap maakten naar (begeleid) zelfstandig wonen. Van deze 72 mensen is onder andere hun huisvesting, verbondenheid met anderen, gezondheid en zorgbehoeften onderzocht. De onderzoekers wilden aanknopingspunten vinden om de hulpverlening voor deze groep te verbeteren.
Goed nieuws
Een van de belangrijkste conclusies van dit onderzoek: de deelnemers deden over het algemeen redelijk mee met de maatschappij. Zowel vlak nadat ze de opvang of beschermd wonen verlieten als na een jaar zelfstandig wonen. Een jaar na uitstroom woont het overgrote deel van de mensen in dezelfde woning als direct na de overstap.
Positieve veranderingen in het eerste jaar zijn daarnaast de toename van het aantal deelnemers met een betaalde baan en de afname van angstklachten bij de deelnemers, en bij de vrouwelijke deelnemers ook de afname van depressieve klachten.
Deelnemers hebben het gevoel erbij te horen sinds ze zelfstandig wonen. Ze voelen zich redelijk verbonden met anderen en ervaren weinig stigma. Ze voelen zich redelijk in staat hun doelen te bereiken en hun leven in te richten zoals ze dat zelf willen. Daarnaast beschikken ze over goede copingsvaardigheden en zijn ze redelijk tevreden over hun persoonlijk herstel. Het zorggebruik van de deelnemers is stabiel over tijd en in het eerste jaar gebruikten ze vooral medische zorg.
Na één jaar neemt het aantal deelnemers dat de huisarts en het algemeen ziekenhuis bezoekt toe. Wellicht doordat zij een vertrouwensrelatie met hun huisarts hebben opgebouwd en daardoor bij klachten eerder de huisarts bezoeken en vaker doorverwezen worden, verklaren de onderzoekers. Tot slot beschouwen de deelnemers de werkrelatie met hun begeleiders als positief.
Geen geld en te weinig hulp
Maar niet alles verloopt positief bij deze mensen. Twee derde van de mensen is eenzaam en bijna vier tiende heeft geen vaste dagbesteding. Ook heeft het grootste deel gebrek aan steun van het sociale netwerk. Een kanttekening hierbij: deelnemers werden gevolgd tussen september 2020 en april 2022. Het kan heel goed zijn dat de coronacrisis onderzoeksresultaten over eenzaamheidsgevoelens en sociale contacten heeft beïnvloed, aldus de onderzoekers.
De financiële situatie van de mensen is slecht: meer dan de helft van de mensen heeft schulden en de meesten hebben onvoldoende budget voor essentiële basisbehoeften, waardoor zij ook minder kunnen meedoen. Een vijfde geeft aan onvoldoende budget voor het zelfstandig wonen te hebben. Een even groot deel wil hulp bij het wonen, maar krijgt die niet.
Bij relaties, activiteiten, financiën en gezondheid blijft er met het oog op een goed leven meer te wensen over. Lichamelijke en mentale gezondheidsproblemen komen regelmatig voor; de gezondheid van mannen is wat minder dan die van de vrouwen.
Er lijkt ook een tegenstrijdigheid te zitten in de antwoorden van de deelnemers. Ondanks de hoge eenzaamheid en een gebrek aan steun zegt 80% van de deelnemers geen hulp te willen om relaties met familie en sociale contacten op te bouwen/te versterken. Nader onderzoek is nodig om deze ogenschijnlijke tegenstrijdigheden te verklaren, laten de onderzoekers weten. ‘Willen de deelnemers geen hulp omdat ze, op basis van eerdere ervaringen, verwachten dat deze hulp weinig oplevert, dat er geen verbetering mogelijk is op deze gebieden of omdat ze geen bemoeienis van anderen willen? Of is het zo dat ze geen hulp willen omdat ze de situatie niet als problematisch ervaren of verwachten dat ze hun problemen zelfstandig (zonder hulp) op kunnen lossen?’
Aanbevelingen van onderzoekers
De onderzoekers doen naar aanleiding van hun bevindingen verschillende aanbevelingen voor gemeenten en sociaal werkers:
- Zorg dat mensen, ook één jaar na de transitie, hulp krijgen bij het wonen. Bijvoorbeeld door budget beschikbaar te stellen voor het opknappen van hun woning.
- Werk aan het tegengaan van eenzaamheid. Professionals moeten eenzaamheid herkennen en er met de mensen over in gesprek gaan. Er ligt een belangrijke taak bij het ondersteunen van mensen bij hun sociale relaties en het opbouwen van nieuwe contacten. Hierbij moet rekening gehouden worden met het beperkte budget van de mensen. Duidelijk moet zijn wie deze taak oppakt. Dat kan een (ervaringsdeskundige) professional zijn of iemand uit het sociale netwerk.
- Besteed tijdens het verblijf al aandacht aan een passende dagbesteding. Ondersteun mensen, wanneer zij hier aan toe zijn, bij het vinden van betekenisvolle dagactiviteiten, (vrijwilligers)werk of scholing. Zorg hierbij voor (voldoende financiering van) maatwerk en ondersteuning zolang als nodig is.
- Start tijdens het verblijf, al vóór de transitie, met het aanpakken van de schulden, zodat deelnemers bij hun vertrek een goed financieel overzicht hebben en voldoende budget hebben om financieel rond te komen. Een betere toegankelijkheid van de schuldhulpverlening is hiervoor noodzakelijk.
- Besteed veel aandacht aan de gezondheid van mensen. Professionals moeten psychische klachten (leren) herkennen en er gepaste hulp voor inschakelen. Wat te doen bij wachtlijsten is hierbij een aandachtspunt. De lichamelijke klachten kunnen de mensen belemmeren, bijvoorbeeld bij hun dagbesteding. Toeleiding naar passende dagbesteding en de juiste gezondheidszorg is nodig. Hierbij kan extra budget nodig zijn, om bijvoorbeeld noodzakelijke behandelingen te vergoeden die mensen zelf niet kunnen betalen.
Deze zeven dingen kun je doen om de transitie zo makkelijk mogelijk te maken voor je cliënt:
- Zorg voor een goede overgangsperiode: Een soepele overgang van begeleid wonen naar zelfstandig wonen is van cruciaal belang. Zorg voor voldoende tijd om de cliënt voor te bereiden op de verandering en bied ondersteuning bij het plannen en organiseren van de verhuizing.
- Stimuleer zelfredzaamheid: Help de cliënt bij het ontwikkelen van zelfredzaamheid en vaardigheden die nodig zijn voor zelfstandig wonen. Ondersteun bij het aanleren van basisvaardigheden zoals koken, schoonmaken, budgetteren en omgaan met huishoudelijke taken.
- Sociale vaardigheden en netwerkopbouw: Moedig de cliënt aan om sociale vaardigheden te ontwikkelen en relaties op te bouwen in de gemeenschap. Help hen bij het identificeren van sociale activiteiten, clubs, verenigingen of andere mogelijkheden om anderen te ontmoeten en deel te nemen aan sociale evenementen.
- Financieel beheer: Ondersteun de cliënt bij het beheren van hun financiën en het opstellen van een budget. Leer hen hoe ze rekeningen moeten betalen, omgaan met schulden, sparen en plannen voor toekomstige uitgaven.
- Veiligheid en gezondheid: Bespreek met de cliënt hoe ze hun eigen veiligheid en gezondheid kunnen waarborgen. Dit omvat zaken als brandveiligheid, eerste hulp, gezonde levensstijl en het vinden van geschikte medische zorg.
- Ondersteuningssysteem: Help de cliënt bij het identificeren en opbouwen van een ondersteuningssysteem. Dit kan bestaan uit familieleden, vrienden, buren of andere professionals die de cliënt kunnen ondersteunen bij verschillende aspecten van het zelfstandig wonen.
- Evaluatie en aanpassing: Blijf regelmatig de voortgang van de cliënt evalueren en pas de begeleiding en ondersteuning aan waar nodig. Zelfstandig wonen kan een voortdurend leerproces zijn, dus flexibiliteit en aanpassingsvermogen zijn belangrijk.
Lees ook het ervaringsverhaal van Paul (54):
‘Ik krijg nét te weinig om fatsoenlijk van te leven en nét te veel om dood te gaan’
Lees ook: ‘Eenzaamheid wegnemen is deels ook de eigen verantwoordelijkheid’
Specialist ouderengeneeskunde Ester Bertholet wil meer aandacht voor de eigen verantwoordelijkheid die mensen hebben om eenzaamheid preventief te voorkomen. Ze roept iedereen op om op tijd in actie te komen. Ook in dit artikel: adviezen om te achterhalen wat er precies achter iemands eenzaamheid schuilgaat.
