De toolkit Tools bij het bereiken en betrekken van ouderen is opgemaakt als een bos. Een overzichtelijk bos, waarin elke boom een specifiek gereedschap uit de kist herbergt. Een deel daarvan heeft direct praktisch nut, een ander deel helpt om te achterhalen wat ouderen belangrijk vinden. Dat kan over van alles gaan: van de inrichting van het buurthuis tot het dagbestedingsaanbod. En van veilig mobiel blijven tot ontmoetingsmogelijkheden.

Zeer divers

Voordat Hofman enkele tools uitlicht, benadrukt ze het belang van gerichte aandacht voor ouderen. ‘Natuurlijk omdat het een grote groep is die voorlopig alleen nog maar blijft groeien. Maar ook omdat het goed is om te beseffen dat dé oudere niet bestaat. Ze zijn zeer divers qua achtergrond, ze verschillen in wat ze willen en wat ze belangrijk vinden. Ze verschillen ook in of ze veel tijd of juist veel bezigheden hebben. Verder maakt het nogal wat uit of je ouder wordt in Tietjerksteradeel of in Rotterdam-Zuid.’

Dezelfde volgorde

Ondanks de grote diversiteit geldt dezelfde volgorde voor alle ouderen: ‘Eerst het vertrouwen winnen is bij ouderen extra belangrijk. Dat vergt tijd, sommigen hebben veel tijd en veel behoefte om hun verhaal te vertellen, dat gesprek moet je eerst voeren. Pas daarna kun je proberen te achterhalen wat de oudere wil of belangrijk vindt. Het serieus benaderen van ouderen vraagt kortom om tijd.’

Steeds makkelijker

Maar als je het serieus doet en je gereedschapskist vult met de beschikbare tools, dan zie je wat het oplevert. ‘Het wordt steeds makkelijker om een gewenst en vernieuwend aanbod te maken, en het wordt bovendien steeds makkelijker om het te herhalen. Zeker als je ouderen ziet als zelfstandige en verstandige mensen die heel goed kunnen mee denken.’

Ondervoeding

De eerste tool die Hofman bespreekt is de signaleringskaart goed gevoed ouder worden. Als ouderen minder gaan eten en drinken, dan zien ze dat zelf vaak niet als een probleem. Maar het tegendeel is waar: spierkracht en welbevinden nemen af waardoor mensen meer hulp nodig hebben bij de dagelijkse dingen.

Kauwen en slikken

Ondervoeding komt bovendien vaak voor: ‘Op hogere leeftijd loopt het percentage op tot wel twintig procent. Dus is het goed als je als sociaal werker kunt herkennen wanneer er mogelijk sprake is van ondervoeding. De signaleringskaart laat onder meer zien welke vragen je kunt stellen. Over eten en drinken, maar ook over boodschappen doen en koken en over hoe het kauwen en slikken gaat.’

Veilig mobiel

Een andere tool die Hofman noemt is de set met gesprekskaarten over veilig mobiel blijven. Dat is geen gemakkelijk gespreksonderwerp en veel mensen beginnen er pas over als het verplaatsen moeilijker wordt of niet meer gaat. Dat kan behalve door de eigen gezondheid ook komen door het wegvallen van de partner of mantelzorger, of door het wegvallen van een buslijn.

Niet het CBR

Eén van de kaarten laat zien hoe je het gesprek aan kunt gaan over veilig auto rijden. ‘Je bent niet de keuringsarts van het CBR en dat wil je ook niet zijn. Maar het is wel belangrijk om te achterhalen hoe belangrijk de auto voor iemand is. Is die nodig om familie te kunnen blijven zien of voor de boodschappen? En welke alternatieven zijn er dan te organiseren?’

Tips bij Google Maps

‘Je kunt de kaarten gebruiken in een individueel gesprek met een inwoner, maar ze zijn ook bedoeld om in te zetten tijdens groepsactiviteiten. Laat iemand de kaart kiezen die hem het meest aanspreekt en laat ze daar samen over in gesprek gaan. Ze kunnen elkaar bijvoorbeeld tips geven over hoe ze Google Maps gebruiken of over welke alternatieven er zijn voor een scootmobiel, zoals driewielfietsen.’

Hang het op

Hofman staat wat langer stil bij tools voor sociaal werkers die hun aanbod aan willen passen aan de wensen en behoeften van ouderen, óók van degenen die nog niet zo goed in beeld zijn. Ze deelt een stappenplan om te achterhalen wat ouderen belangrijk vinden om fijn oud te worden. Ze noemt ook de bijbehorende checklist en interactieve poster die gratis te downloaden is. ‘Print hem groot uit en hang hem op. Op plekken waar de poster hangt, werkt het goed om het levend te houden.’

Analyseer de cijfers

Het stappenplan is in de praktijk ontwikkeld, met inbreng van ouderen zelf. Hofman beschrijft hoe ze er in Harderwijk mee werkte. ‘De gemeente en aanbieders vermoedden dat hun aanbod niet meer paste, gezien de groeiende groep ouderen met een migratieachtergrond. Een belangrijke stap is om de beschikbare feiten en cijfers goed te analyseren. Dat levert veel informatie over de samenstelling van de groep. Kijk ook goed welke ontwikkelingen eraan zitten te komen, qua aantallen en achtergronden.’

Praten over het leven

In Harderwijk bleek dat ze de helft van de ouderen met een migratieachtergrond al bereikten. Verder kwam naar voren dat er de komende jaren een grote groep ouderen met een Oost-Europese achtergrond bijkomt. ‘Dat is belangrijk om rekening mee te gaan houden. Eén van de wensen die naar voren kwam in de gesprekken met de huidige groep ouderen, veelal met Turkse of Marokkaanse wortels, was dat ze zich zelf meer wilden herkennen in de inrichting van de buurthuizen. Een ander inzicht is dat zij heel graag willen praten over hun leven, juist ook met mensen met een andere achtergrond dan hun eigen.’

Sneeuwbal

In het stappenplan staan verder tips voor een goede vragenlijst en over de manier waarop je gesprekken of interviews met ouderen kunt organiseren. Een praktische tip als je extra ouderen wilt spreken is de sneeuwbalmethode: vraag de oudere met wie je een gesprek voert of die nog iemand anders kent die mee zou willen werken.

Stelselmatig invloed

De zevende en laatste stap is misschien wel de belangrijkste, maar vrijwel overal ook de lastigste: de uitvoering. De factor tijd is hierin volgens Hofman cruciaal. ‘Als je echt verandering wilt, dan is het toch doodzonde om er geen tijd in te steken om je investering te laten renderen? Gemeenten kunnen bijvoorbeeld met geld en ruimtes faciliteren, zodat de ideeën van ouderen tot uitvoering gebracht kunnen worden. Het is ook echt belangrijk dat gemeenten nog meer de urgentie gaan voelen. Als je ouderen stelselmatig invloed geeft op het lokale beleid en op hun eigen leefomgeving, dan draagt dat absoluut bij aan langer prettig thuis wonen.’