Andere mensen ontmoeten en meedoen aan groepsactiviteiten. Dat is waar veel aanpakken tegen eenzaamheid op neerkomen. De tool In gesprek over eenzaamheid pakt het anders aan. ‘Het gaat niet alleen over de hulpvrager, maar ook over jou als hulpverlener.’ Dat klinkt misschien wat cryptisch, maar voor sociaal werker en trainer Nadja van Kessel is het heel helder: ‘Het geeft beide partijen richting over hoe je eenzaamheid kunt bespreken, van mensen tot mens.’
In gesprek over eenzaamheid – training en routekaart
De tool In gesprek over eenzaamheid is een co-productie van Movisie en de Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen. De tool bestaat uit een handboek met trainingsmaterialen en een routekaart. De training volgt de routekaart, die in 5 stappen leert hoe je een echt verbindend gesprek over eenzaamheid kunt voeren én stappen kunt zetten naar oplossingen: vanaf een open luisterhouding tot en met een gezamenlijke terugblik. De trainingsdag bestaat voor een groot deel uit soms confronterende, maar altijd leerzame oefeningen.
Organisaties die trainers in huis hebben, kunnen met deze materialen de training zelf geven. Movisie kan ook doorverwijzen naar trainers in het veld. Trainers Daisy Hatusupy en Nadja van Kessel zijn in heel Nederland inzetbaar. De routekaart is ook afzonderlijk te gebruiken, een training volgen is niet noodzakelijk.
Het handboek voor de training en de routekaart zijn gratis te downloaden.
Eenzaamheid geeft veel mensen een gevoel van ongemak, en juist daar gaat de training op in, legt Daisy Hatusupy, ook trainer, uit. ‘De eerste, en misschien wel de belangrijkste oefening van de training gaat over zicht krijgen op je eigen schroom of weerstand. Welke belemmerende gedachten heb je? Ben je bang dat de ander je bemoeizuchtig vindt? Ben je bang voor een negatieve reactie?’
Spelen
De oefening gaat verder door hier helpende gedachten tegenover te stellen. Zoals: alleen al aandacht geven helpt, of: ik mag geraakt worden. Op die manier leren spelen met gedachten, helpt je om opener in gesprek te kunnen gaan. Hatusupy: ‘Na deze oefening realiseerde een deelnemer zich dat ze de man die altijd in z’n eentje voor z’n huis zit gewoon eens kan groeten vanaf de fiets, dat ze niet hoeft af te stappen om zijn eenzaamheid op te lossen. In een gesprekje van buur tot buur kan ze vervolgens aftasten of die meneer iets nodig heeft.’
Wederkerigheid
‘Dat maakt een wereld van verschil’, vult Martha Talma aan. Zij was vanuit Movisie een van de ontwikkelaars. ‘Je mag gewoon bij de ander zijn, met al het verdriet van de ander.’ Er zit wederkerigheid in elk contact, stelt Van Kessel vervolgens. ‘Ik vertelde laatst aan een van de ouderen met wie ik werk dat ik niet zo van koken hou. De volgende keer kreeg ik een bakje eten van haar.’ Die wederkerigheid, daar gaat het om en dat je die uitspreekt.
Hoe ervaart de cliënt eenzaamheid?
Het tweede deel van de routekaart gaat over hoe je er samen achter kunt komen wanneer iemand zich eenzaam voelt en hoe dat wordt ervaren, legt Hatusupy uit. ‘Misschien speelt het al sinds de basisschool. Of misschien sinds het overlijden van een beste vriend of de start van het pensioen. De hulpvrager gaat tijdens dit deel actief situaties terughalen, voelen in de kwetsbaarheid en naar de pijn van het gevoel.’
Zingeving
Een gesprek van waarde voeren, daarover gaat de derde stap van de routekaart. Wat vindt iemand belangrijk, wat geeft zin en wat brengt iemand in beweging? Als het je lukt om daar bij aan te sluiten, dan ben je op weg naar duurzame oplossingen. ‘Eigenlijk zou de training net zo goed ‘Leren luisteren’ kunnen heten’, vindt Van Kessel.
Lievelingsmuziek
Goed luisteren gaat over de goede vragen kunnen stellen, vervolgt Van Kessel, maar het kan ook betekenen dat je van de bank afkomt. ‘Bij een huisbezoek laatst ben ik gaan rondlopen. Foto’s, boeken, de keuken, zullen we naar je lievelingsmuziek gaan luisteren? Er zijn zoveel dingen die je kunt doen die meer opleveren dan als je gewoon tegenover elkaar gaat zitten.’
Valkuil
De vierde stap is samen op zoek gaan naar wat de hulpvrager een stapje verder kan brengen. In Talma’s toelichting schemert de theoretische onderlegger van de tool door: ‘Eenzaamheid betekent niet altijd dat iemand meer mensen om zich heen wil. Maar toch wordt er vaak in de valkuil gestapt om ontmoeting te creëren voor mensen.’
Natuur
Dat is voor veel mensen niet de beste aanpak, vervolgt Talma. ‘Uit onderzoek van onder meer Anja Machielse weten we dat aandacht voor zingeving kan helpen bij het doorbreken van eenzaamheid. Door oude hobby’s weer op te pakken of vrijwilligerswerk te gaan doen, kan het gevoel weer ontstaan dat je onderdeel bent van een groter geheel. Het verschilt per persoon wat helpt. Het blijkt zelfs dat in de natuur zijn dat gevoel ook op kan wekken.’
Vertragen
Een groot pluspunt van de tool is volgens Hatusupy dat de vijf stappen je helpen om te vertragen. ‘Normaal werkt het vaak zo dat je als hulpverlener tijdens het uitspreken van het probleem de oplossing al aan het bedenken bent. Met deze tool ga je daar pas later mee aan de slag en dat maakt de kans veel groter dat iemand echt op een geschikte plek terechtkomt. De laatste stap gaat over samen terugblikken. Hoe gaat het nu? Klopte de uitkomst van het gezamenlijke onderzoek? Is er iets veranderd in de gedachten, gevoelens en handelingen?’
Klaagstoel
Ze noemt nog een voordeel aan deze manier van gespreksvoering: het zorgt ervoor dat je gericht kunt toewerken naar elke volgende stap. ‘Het komt wel eens voor dat iemand op de klaagstoel zit en blijft zitten, en deze tool voorkomt dat het gesprek zich de volgende week herhaalt. Het schept heldere verwachtingen: vandaag doen we stap 1, volgende week deel 2, etc. Dat voorkomt een hoop teleurstellingen.’
Verbeterpunten
Beide trainers zien aan de tool zelf eigenlijk geen verbeterpunten. ‘Het fijne ervan is juist’, stelt Van Kessel, ‘dat je hem naar eigen inzicht aan kunt passen. Daar geeft het handboek zelf ook tips voor. Zo voeg ik vaak creatieve elementen toe, zoals wat ik vertelde over samen naar muziek luisteren.’ Talma voegt hieraan toe dat Movisie in samenwerking met kunstenaars en vaktherapeuten nog meer speelse manieren om tot verbinding te komen toe wil voegen.
Lastig
Wat wel lastig is aan het werken met deze tool, is om het levend te houden in de dagelijkse hectiek. Hatusupy: ‘Hier hebben werkgevers nog een weg in te gaan, om meer ruimte voor deze beweging te maken. Dat gaat over de vraag hoeveel tijd er is voor dit soort gesprekken. Maar het gaat ook over de ruimte om jezelf als mens mee te nemen in het gesprek. Mag je je laten raken, of zijn tranen onprofessioneel?’
Groter podium
Volgens de trainers verdient de tool een groter podium. Van Kessel: ‘Eenzaamheid is een onderwerp waar wij als sociaal werkers veel mee bezig zijn. Maar de kennis die in deze tool zit, is maar weinig verspreid.’ Om het podium te vergroten is volgens Hatusupy extra effectmeting nodig. ‘Dat is nuttig op alle niveaus: de hulpvrager, de hulpverlener, de werkgever en de opdrachtgever. Voor hulpverleners zou het helpen om te zien wat het effect is van een écht passende interventie. En voor werkgevers en opdrachtgevers zou het helpen om zich te realiseren hoeveel deze tool op langere termijn teweegbrengt.’
