Gemeenten, welzijnsorganisaties en andere bakens van de ‘systeemwereld’ vinden het maar moeilijk om te reageren op vrijwilligers en burgers die steeds meer publieke taken overnemen. ‘Zo zijn er mensen die samen de zorg willen inrichten in hun gemeenschap door een zorgcoöperatie op te richten. Daar heeft de landelijke overheid dan moeite mee, want de regels zijn hier niet op ingesteld. Terwijl de Wmo en Welzijn nieuwe stijl juist is gericht op meer zelf doen en maatwerk.’

Schuldhulpverlening

Al die regels en systemen maken het “participeren aan de samenleving” volgens Räkers onnodig ingewikkeld. ‘Bij het meldpunt voor uithuiszetting sprak ik een dame die al dagen alleen maar thee had gedronken. Zij was zo verstrikt geraakt in alle regels van de schuldhulpverlening dat het tot armoede en uithuiszetting had geleid.’ Räkers werkt al dertig jaar in de maatschappelijke opvang en hij ziet dat het een puinhoop is geworden.

Participatie

Hij ziet bijvoorbeeld goede kansen voor het basisinkomen waarmee een aantal gemeenten gaat experimenteren, zoals een bijstand zonder verplichtingen. ‘Ik denk dat een echte participatiesamenleving zonder een basisinkomen niet kan werken.’ Alle voorwaarden die gelden voor een uitkering, maken volgens Räkers dat mensen veel stress ervaren en niet aan participeren toekomen. ‘Het fenomeen schaarste leidt aanwijsbaar tot een laag IQ waardoor mensen lamgeslagen raken. Bovendien getuigt het van een wantrouwende overheid, een overheid die denkt dat iedereen altijd uit is op geld dat niet voor hen bedoeld is.’

Basisinkomen

En wat dan nog als er een kleine groep onterecht een basisinkomen zou krijgen?, vindt Räkers. ‘Al lacht een klein deel van de bevolking in haar vuistje, de prijs die we nu betalen voor al die regels die dat moeten voorkomen is veel te hoog.’ Een basisinkomen zou volgens hem ook meer ruimte geven voor vrijwilligerswerk en meer omzien naar elkaar. ‘We werken ons het schompes in deze markteconomie. Denk je dan dat er nog tijd en zin zijn om je in te zetten voor een ander?’

Margo Trappenburg, bijzonder hoogleraar ‘Grondslagen van het maatschappelijk werk’ heeft sterke bedenkingen bij de participatiemaatschappij. ‘Ik denk dat veel burgers naast hun werk, gezin en vrienden verder moe zijn.’ Lees hier het interview >>

Duurzame oplossingen

Het is goed om de ideeën en gedachten die er zijn over informele initiatieven te scherpen, vindt Räkers. Eropaf! Organiseert daarom samen met Tijdschrift Sociale Vraagstukken/Movisie, de Hogeschool van Amsterdam, de Vrijwilligersacademie en de Vrije Universiteit van Amsterdam het Nationaal Laboratorium ‘Burgers, buitenlui en beleidsmakers’ op 6 november. Deelnemers aan dit laboratorium zoeken samen naar duurzame oplossingen voor informele initiatieven. ‘We gaan niet elkaar simpelweg vertellen waar we mee bezig zijn, maar aan de hand van een aantal moedige initiatieven willen we echt proberen oplossingen te bedenken en stappen te maken.’