‘We proberen iets te veranderen dat we nog niet goed genoeg begrijpen,’ zegt Tim Robbe over de problemen die zich aftekenen met de transitie. Te veel beleid dat nu wordt uitgevoerd, is marginaal getoetst, volgens hem: ‘Alles is gericht op de wijkteams, maar er zijn alleen nog pilots mee gedaan. Ik denk dat in de meeste wijken het wijkteam geen toegevoegde waarde heeft. Omdat er te weinig problemen zijn of de sociale infrastructuur ontbreekt.’
Decentralisatie
Tim Robbe is bestuur- en beleidsadviseur voor gemeenten over de Wmo en de transitie. Hij heeft veel gemeenten geadviseerd over de transitie en hoe zorg- en ondersteuningsaanbieders te contracteren. Hij stuit daarbij op een groot probleem: ‘Gemeenten, zorgaanbieders en cliënten hebben zich een slag in de rondte gewerkt om de decentralisatie uit te kunnen voeren. Maar het proces blijft steken bij onduidelijkheid vanuit het ministerie: over cijfers, over budget, over welke cliënten, welke hulp en wat het kost. Niet de gemeenten zijn verantwoordelijk, dat is de staatssecretaris van VWS.’
Sociale domein
Het grootste probleem is, aldus Robbe: ‘We begrijpen niet hoe het sociale domein werkt. Het idee achter de transitie van de zorg en ondersteuning is dat mensen te veel zorg claimen. Door een deel dichtbij de mensen zelf uit te voeren, zou de zorg goedkoper kunnen. Dat is zeer de vraag, want uit cijfers blijk dat mensen helemaal niet meer zorg opeisen dan ze nodig hebben. Bovendien blijkt dat mensen die zorg nodig hebben, al heel veel zelf doen, eigen kracht noemen we dat. Waar zit dan nog de winst, hoe moeten gemeenten het dan goedkoper doen?’
‘Het Rijk moet nu echt stoppen met het wijzigen van plannen, want er komt een moment dat we het niet meer doen.’ Dat zei Annemarie Jorritsma van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in oktober van dit jaar. Lees meer >>
Aanbesteding
Veel kritiek heeft Robbe op gemeenten die ervoor kiezen de contracten klassiek aan te besteden met een looptijd van een of twee jaar. In Utrecht-West bijvoorbeeld hebben jeugdzorgaanbieders een contract voor een jaar gekregen. Die weten dat ze volgend jaar de hele aanbesteding weer over kunnen doen, met de onzekerheid of ze nog wel een contract krijgen.’
Contractering
Robbe adviseert gemeenten voor een aantal jaren een procesovereenkomst te sluiten met alle aanbieders die aan bepaalde vastgestelde basisvoorwaarden voldoen. Daarnaast kun er met aanbieders apart inhoudelijke deelovereenkomsten worden gesloten, waarin specifiekere afspraken worden gemaakt over de uitvoering. ‘Daarmee schep je vertrouwen onder aanbieders, want iedereen blijft meedoen. Het korte aanbestedingscircus bespaart veel administratiekosten. Voordeel is ook dat afspraken snel te veranderen zijn in de deelovereenkomsten als de situatie verandert. Dat zal nodig zijn, want we weten nog weinig van het sociale domein. Het is onzeker hoe dat uit gaat pakken.’
Dagopvang
Behalve adviseur is Robbe zelf ook zorgvrager, als vader van een zoontje met autisme. Zijn zoon gaat vijf dagen in de week naar de dagopvang, maar de instelling is voor 2015 niet gecontracteerd door zijn gemeente. En nu? ‘Volgend jaar kunnen we gebruik maken van het overgangsrecht, dat bepaalt dat wij in 2015 de zorg houden die we hadden. Daarna moet ik bij de gemeente lobbyen om een systeem te hanteren van procesovereenkomsten,’ zegt Robbe met een serieuze glimlach. ‘Een probleem zou nog kunnen zijn dat de gemeente een bedrag betaalt waarvoor de instelling niet kan leveren. In dat geval is de weg naar de instelling voor ons afgesloten.’
Heb je Zorg + Welzijn magazine al eens gelezen? Blader hier een van onze nummers door >>
En we hebben een mooi aanbod voor je: nu meer dan 40% korting op een abonnement >>
Ik ben er heilig van overtuigd dat een laagdrempelige integrale werkwijze beter werkt. Opdeling in eerste, tweede en soms derde lijn plús de verkokering maken het huidige systeem inefficiënt, duur en ondoorzichtig voor mensen om wie het gaat. Wijkteams zijn de vorm waarin integraal werken kan worden gerealiseerd, maar allereerst moeten we goed nadenken over de inhoud. Vorm volgt inhoud. Wat willen en wat vragen bewoners, wat doen ze al lang zelf en wat zouden ze nog meer willen doen. En welke rol vervult de professional, louter faciliterend en ondersteunend of neemt hij zelf ook initiatief? Begin bij basale vragen en kopieer niet een model van elkaar.
Samenwerken in de wijk kan natuurlijk nooit kwaad. Maar het ijzeren geloof dat de wijkteams de oplossing zijn. Wijkteams zijn een dogma en doel op zicht geworden van zowel gemeenten als zorgverzekeraars. Ik kan me dan ook goed vinden opvattingen van Robbe. Zullen we eerst in kaart brengen welke vraagstukken er waar spelen en dan kijken wie wat kan bijdragen aan de oplossing van dat vraagstuk. Me we bedoel ik overigens burgers en professionals en dan pas gemeenten en zorgverzekeraars die faciliteren dat de oplossing kan ontstaan.
Uit het artikel van Robbe en de reacties blijkt maar weer hoe zorg en welzijn nog gevangen zitten in hun eigen geïnstitutionaliseerde wereld; dat geldt voor de overheid, de instellingen en de hele industrie die daarmee verbonden is. Het gelijkheidsbeginsel is zo’n punt. In de architectenwereld geldt ‘gelijk is ongelijk’. Er zijn mensen met een hulpvraag waarin we veel meer moeten investeren wil die hulp effectief zijn. Daartegenover staan mensen die het zelf kunnen oplossen, ook zonder het collectief. Voor buurten en wijken geldt hetzelfde. Maar ‘ongelijk’ is bestuurlijk lastig. Ondertussen zie ik buitenom gedreven ondernemers producten en diensten aanbieden waarmee mensen direct geholpen zijn, goed en voordelig, want als die klik niet gemaakt wordt kunnen ze er niet aan verdienen. En de klant is meer dan tevreden, want hij heeft het zelf geregeld. Overheid en instellingen: concentreer je op waar je echt het verschil maakt: gelijk is ongelijk!
Pieter Buisman, partner in Geldstromendoordewijk – MEER waarde door verbinding van het sociale, economische en fysiek domein.
Sluit mij aan bij de zorg van Robbe. De zaken die nu geregeld worden zijn nog maar het begin van de transitie. Bij grote veranderingen hoort een investering, om ook de verandering zelf in goede banen te leiden. Ik heb de indruk dat daar nu geen of te weinig aandacht voor is. Iedereen richt zich nu alleen op het realiseren van de feitelijke stelselwijziging naar structuur en financieel. De inhoudelijke slag (nationaal) moet nog gemaakt worden. Daarin sluit ik graag aan bij Peter Brakman wat betreft het maatschappelijke kompas en Marchand wat betreft de deskundigheidsbevordering die deze stelselwijziging van professionals vraagt. De uitdaging van deze stelselwijziging is hoe de zorg en ondersteuning dicht bij mensen georganiseerd kan worden, met behoud van autonomie en zelfstandigheid (kwaliteit van bestaan). Wijk- en buurtteams zijn dan een onderdeel van de oplossing. We moeten het antwoord hierop van Gemeenten zelf niet gaan afwachten, maar haar ook maatschappelijk en politiek ondersteunen en beïnvloeden.
Ton van Haaster is freelancer en gefascineerd door kwaliteit van bestaan.
Het is opmerkelijk dat in Nederland er zo’n grote en riskante transitie plaatsvindt met uitgangspunten die niet of niet goed genoeg zijn onderzocht. En tevens dat de plannen om daar onderzoek naar uit te voeren nog in de kinderschoenen staan.
Het is nog opmerkelijker dat een groot deel van de instellingen die de zorg voor zeer kwetsbare kinderen (LVB, ernstige ontwikkelingsstoornissen eyc.) verzorgen nog nauwelijks zicht hebben op het volgend jaar. Naar huis sturen met een keukentafelgesprek?
Tim Robbe weet waar hij het over heeft en maakt zich terecht zorgen.
Peer van der Helm is lector residentiele jeugdzorg aan de hogeschool Leiden
Helder zorgpunt vanuit Robbe. Aanvulling mag zeker ook zijn dat in veel, inderdaad pilot-situaties (‘die allemaal gaan slagen, want je kunt nu niet gaan zeggen dat wijkteams niet werken……’), de oude cultuur behouden blijft doordat wijkteams worden bemenst door professionals die de afgelopen 25 jaar in de kantoren zaten. Dat gaat nooit werken, er is vrijwel nergens geworven op basis van een gedegen competentieprofiel uit de volle breedte van het zorg/welzijnsveld. Ook zie je de neiging tot institutionaliseren, een kring trekken om al die loslopende professionals, dat gaan ‘coordineren’ en er weer een organisatie van maken, ook zo’n klassieke valkuil. Daar zou met een strakke regie door gemeenten (maar daar zit niet de kennis om een goede structuur te ontwerpen of de cultuur van strakke sturing op basis van gefundeerd lokaal veldonderzoek) ook al een en ander voorkomen kunnen worden.
In aanvulling op hetgeen Tim Robbe stelt: niet de geografie of de diversiteit aan functies/professionals die op dit moment in gebiedsteams bijeen gebracht worden zou het ordeningsprincipe moeten zijn, maar juist de ondersteuningsbehoefte van burgers. Dat is mijns inziens overigens ook de bedoeling van de staatssecretaris. Laten partijen: gemeenten, maatschappelijke professionals / -organisaties en clientvertegenwoordigers zich daarom buigen over de vraag hoe antwoord te geven op de ondersteuningsvraag van burgers en welk aandeel mensen zelf, hun omgeving, of vrijwilligers en professionals daarin kunnen betekenen.. Dat lijkt mij van belang om daadwerkelijk van transitie naar transformatie te komen. Het wordt de hoogste tijd voor een inspirerend maatschappelijk kompas: Inclusie en kwaliteit van bestaan, als dragende principes voor ondersteuning. Peter Brakman, bestuurder MEE Zeeland