Marco heeft schulden. Een paar jaar geleden werd zijn wietplantage ontdekt. Hij werd uit zijn huis gezet en kreeg een flinke boete. Inmiddels heeft hij weer een huis, maar door de boete belandde hij in de schulden. Het team professionals staat voor de keuze: vragen ze een kwijtschelding aan of moet Marco betalen?
Wijkteammedewerker Emanuela is voor kwijtschelden. ‘Dan zijn alle problemen opgelost.’ Wendy is het met haar eens: ‘Volgens de wet heeft deze man recht op een kwijtschelding, dus waarom zouden we het niet aanvragen?’

‘Omdat hij dan niet leert van zijn fouten’, vindt Marja. ‘Het enige wat hij dan leert is dat hij van zijn schulden af kan komen als hij ze kwijt laat schelden.’

Sanne vindt de discussie te veel gefocust op de schulden van Marco. ‘Die schulden zijn nu toevallig de aanleiding dat hij bij ons binnen is gekomen, maar ik vind dat we het in het algemeen moet hebben over hoe we ervoor kunnen zorgen dat hij weer onderdeel wordt van de maatschappij.’

Willekeurig maatwerk

‘Het is goed dat dit wijkteam de tijd neemt om deze casus te bespreken,’ zegt Evert van Rest, trainer en onderzoeker op het gebied van professionaliteit bij Movisie. Hij was getuige van de bovenstaande teambespreking, waarvan de namen geanonimiseerd zijn. ‘Bespreken ze het niet, dan is de hulp die Marco krijgt afhankelijk van wie hij tegenover zich heeft. Emanuela en Wendy zouden zijn schuld kwijtschelden. Marja zou hem de hele schuld laten afbetalen. Als meningsverschillen in wijkteams niet worden besproken, dan wordt “maatwerk” willekeur, afhankelijk van wie je voor je hebt, en niet afhankelijk van wat je nodig hebt.’

Besluitvorming is afhankelijk van de persoon

Van Rest doet nu ruim drie jaar onderzoek naar hoe sociaal professionals besluiten nemen: ‘Besluitvorming is afhankelijk van vijf factoren: de typen kennis, de voorkeuren en wensen van een cliënt, de context en opdracht van de organisatie waar de professional voor werkt, de maatschappelijke opinie over het vraagstuk van de cliënt en de persoonlijke achtergrond van de professional, zoals de ervaringen, expertise en perspectieven van de professional.’

Professioneel perspectief

Volgens de Gentse onderzoeker Steven Brandt zijn er zes ‘professionele perspectieven’. Van Rest vertaalt ze naar de casus van Marco. ‘Emanuela heeft een compensatieperspectief. Zij ziet het als haar professionele opdracht om te compenseren voor vaardigheden die Marco niet bezit. Marco weet bijvoorbeeld niet dat hij recht heeft op een kwijtschelding, of hoe hij een kwijtschelding moet aanvragen. Emanuela compenseert dat door het voor hem te doen. Wendy komt tot dezelfde conclusie als Emanuela – de schuld moet kwijtgescholden worden – maar haar uitgangspunt is het rechtenperspectief: Marco heeft er recht op. Wendy vat haar professie op als een beschermer van mensenrechten.’

Opvoeden en activeren

‘Marja neemt in de discussie het opvoedingsperspectief in’, vervolgt Van Rest. ‘Zij vindt belangrijk dat haar cliënten leren van hun fouten. Vallen en opstaan hoort daarbij. Sanne vertegenwoordigt tenslotte het activeringsperspectief. Zij richt zich vooral op het activeren van haar cliënt.’

Bijstaan of maatwerk

In de theorie van Brandt zijn er nog twee perspectieven die niet in deze casusbespreking worden ingenomen. ‘Het bijstandsperspectief gaat er vanuit dat je als sociaal werker naast je cliënt moet staan. Je weet misschien bepaalde dingen wel die je cliënt niet weet, daarom ga je mee naar afspraken, maar je laat de regie bij de cliënt’, legt Van Rest uit. ‘En het laatste perspectief is het maatwerkperspectief. Een sociaal werker die dit standpunt inneemt vindt vooral dat je moet kijken wat de cliënt nodig heeft. Deze mensen nemen in elke situatie een ander standpunt in.’

Kijk door andermans bril

Van Rest geeft workshops in deze perspectieven. Welk perspectief neem je zelf meestal in? Hoe zit dat met jouw collega’s? In de workshops leert hij ook het perspectief van een ander in te nemen. ‘Als dit soort patronen in je team expliciet maakt, kun je ervoor zorgen dat je in ingewikkelde casussen bewust kiest voor de aanpak waar de casus om vraagt, in plaats van dat alle sociaal professionals doen wat volgens hen het beste is en alle cliënten dus willekeurig maatwerk krijgen afhankelijk van welke professional ze tegenover zich hebben.’