Het probleem van de hedendaagse samenleving is ‘het gepingpong’ tussen twee opvattingen, zegt filosoof Menno de Bree. ‘Eén school gaat ervan uit dat je alleen individu kunt zijn in de context van een collectiviteit. Er is een gemeenschap nodig om individu te kunnen zijn. Die visie gaat helemaal terug naar Aristoteles.’ Op de achtergrond speelt hierbij de overtuiging dat mensen in principe zwakke dieren zijn, die elkaar nodig hebben, die moeten samenwerken om te overleven. ‘Maar dat overleven is niet genoeg, we willen ook nog een betekenisvol leven hebben en dat is nogal lastig in je eentje.’

Liberalisme

De andere school, stelt De Bree, zegt juist dat er geen sprake is van een gedeeld goed. ‘Iedereen moet voor zichzelf bepalen wat voor hem of haar waardevol is in het leven. Zodra iemand anders dat gaat bepalen, gaat het mis. Dat wordt een grote ellende. De maatstaf die we daarbij wel moeten hanteren is om anderen ook in hun waarde laten. Dat is de school van het liberalisme. Binnen het liberalisme worden relaties tussen mensen vaak contractrelaties.’

Onoplosbare spagaat

De spanningen tussen deze twee scholen, deze twee visies, komt De Bree overal in de samenleving tegen. In politiek, op de werkvloer, in opvoedingsstijlen. ‘Het is echt een onoplosbare spagaat. Aan de ene kant word je als burger aangezet om eigen verantwoordelijkheid te nemen en zoveel mogelijk zelfstandig te leven. Aan de andere kant moet je participeren en mantelzorger voor vader of moeder zijn. Dan loop je alvast. Dat gaat niet samen.’

Afsprakenlijstjes

Dat geldt ook voor zorgprofessionals. ‘Zij maken onderdeel uit van een organisatie, moeten targets halen, afsprakenlijstjes afvinken. Dat is een contractinvulling. Maar vervolgens hebben we het dan over zingeving waar zoveel mensen behoefte aan hebben. Dat gaat ook moeilijk samen. Bij zingeving gaat het namelijk juist niet om louter doen wat is afgesproken. Nee dan moet je als professionals juist veel kijken naar wat die persoon op dat moment nodig heeft. Dat is niet te kwantificeren. Dat is niet uit te drukken in zorgproducten.’

Niet doorslaan

Volgens De Bree is het belangrijk dat mensen zich bewust zijn van deze spagaat. ‘Dat is de eerste stap. De kunst is vervolgens vooral om niet door te slaan. Niet naar de ene kant, niet naar de andere kant. Wat er nu vaak gebeurt, is dat alles bij het individu wordt gelegd. Mensen worden op individueel niveau verantwoordelijk gehouden, wat alleen nog meer stress oplevert. Het is belangrijk om op te schalen en te erkennen dat er vaak sprake is van een maatschappelijk probleem. Dat is vaak een stuk lastiger om te adresseren.’

Liefdesrelatie

Deze spagaat is volgens de filosoof onoverkomelijk. De twee visies zijn nu eenmaal onverenigbaar. ‘We moeten het misschien ook niet willen oplossen. Het is een gegeven dat bij het leven hoort, dat ook veel creatieve spanningen oplevert. Vergelijk het met een liefdesrelatie. In een relatie kun je ook het gevoel hebben als individu beperkt te worden, aan de andere kant gaat er ook veel schoonheid schuil in het collectief.’

Balanceren

‘Het vruchtbare van een relatie is juist dat je veel meer doet voor de ander dan dat volgens het contract is afgesproken. Aan de andere kant gaat het fout wanneer je in een relatie verzuipt. Dit is een mooie metafoor, die laat zien hoe belangrijk het is ook als samenleving om te blijven balanceren tussen individu en collectief.’