‘Wat er veranderd is ten opzichte van het begin van de crisis? De ernst van de problemen nemen toe.’ Sjef van der Klein, sociaal werker bij ContourdeTwern, kan niet anders dan deze verdrietige constatering doen. De laatste keer dat we hem spraken zag hij chaos en creativiteit bij zowel zijn collega’s als de buurtbewoners. Nu blijkt dat vooral hoe hard de kwetsbare buurtbewoners geraakt worden door deze crisis.

Niet spontaan zelfredzaam

‘De spanningen in gezinnen en zorgen die kwetsbare buurtbewoners al voor de crisis hadden, nemen onder de huidige omstandigheden alleen maar toe. Natuurlijk is er veel creativiteit en zijn er mooie initiatieven. Maar kwetsbare bewoners worden niet spontaan wél zelfredzaam en trekken niet ineens een sociaal steunnetwerk uit de kast. Zij worden met het wegvallen van hulpverlening, dagbesteding en de schaarse contact dat ze hadden keihard geraakt.’

Digitaal werken

De lock down zorgde aanvankelijk voor een opleving van digitaal sociaal werker. Ook Van der Klein heeft een boost kunnen geven aan een project waar hij al langer aan werkte, tablets voor ouderen. Met ‘de compaan’ kunnen ouderen makkelijk digitaal contact leggen met familie, zorg en sociaal werk. ‘Voor de vijftig ouderen die een compaan hebben is dit een goede oplossing, maar voor veel mensen kan het (beeld)bellen en digitaal werken de echte, fysieke contacten niet vervangen.’

Dagbesteding

Vooral mensen die normaal naar de dagbesteding gaan, vallen nu in een gat. ‘Veel van hen gaat naar de dagbesteding omdat ze het moeilijk vinden om zichzelf te activeren en/of het moeilijk vinden om zelf een dagindeling te maken. Er is hier en daar wel digitale dagbesteding, maar via een scherm is het toch vooral zenden. Daar is weinig zelf doen bij. En hoe lang kan je iemand achter een scherm zetten?’

Mantelzorgers

Dat wegvallen van dagbesteding is zwaar voor de mantelzorgers. Zij zitten nu 24/7 met hun familielid thuis, of ze kunnen juist niet naar hun familie, in verband met besmettingsgevaar. Van der Klein: ‘We hebben een adviespunt voor onder andere mantelzorgers. Daar komen momenteel veel en schrijnende verhalen binnen. Mensen die radeloos zijn. Dementerende ouderen die niet begrijpen waarom hun dochter niet meer langskomt.’

Ethisch dilemma

Dit roept een lastig, ethisch dilemma op. ‘We zagen voor de crisis een trend van breder kijken naar gezondheid. Namelijk vanuit het concept van de positieve gezondheid.’ In dat model is gezondheid gedefinieerd aan de hand van zeven pijlers, waaronder fysieke gezondheid, maar ook zingeving, verbondenheid, psychische gezondheid. ‘Nu zijn we weer terug bij puur veiligheid en fysieke gezondheid. We zitten nu met het ethische dilemma in hoeverre en hoelang dat houdbaar en wenselijk is. Want waar leef je nog veilig en gezond voor, als je eenzaam en depressief thuis zit, of alleen maar aan het zorgen bent voor een ander.’

Anderhalve-meter-samenleving

De beperkingen van digitaal sociaal werker laten zich zien en Van der Klein en zijn collega’s verkennen wat er nog meer mogelijk is, binnen de richtlijnen van het RIVM. ‘Je zag dat we de eerste dagen en weken allemaal krampachtig thuis zaten. Dat blijkt niet voldoende om onze doelgroepen de ondersteunen. Nu gaan we weer de wijk in, cliënten bezoeken – in de tuin, via het raam, op afstand. We tasten de anderhalve meter samenleving af.’

Wandelmaatje

Een van de mogelijkheden die ze onderzoeken is nieuwe vormen van maatjes projecten. ‘De oude maatjesprojecten kunnen nu niet, dus zoeken we naar alternatieven. Bijvoorbeeld een wandelmaatje. Maar we moeten daar heel goed over nadenken. Je wil je vrijwilligers en cliënten niet in gevaar brengen. Het moet dus mogelijk zijn om afstand te houden van elkaar, en iedereen die meedoet moet de RIVM-maatregelen goed begrijpen.’

Altijd aan

En tenslotte: hoe gaat het met de sociaal werkers zelf? ‘Met mij gaat het goed, hoor. Hoewel ik weer zo’n anderhalve dag per week in de wijk kan zijn, werk ik de rest van de week wel thuis. Aan de woonkamertafel. De bank is voor eten en ontspanning. Zo probeer ik onderscheid te maken tussen werk en privé. Toch merk je dat je continue aanstaat. En collega’s zeggen hetzelfde. Je krijgt de hele dag door urgente hulpvragen, zoals “ik heb geen eten en ik kan geen boodschappen doen”. Je wil wel vrij nemen, maar wat ga je doen dan? Sporten, de kroeg in, met vrienden afspreken? De dingen waar je normaal van oplaadt kunnen nu niet. Collega’s gaan naar de camping. Ik ben zelf gaan hardlopen. Vooral collega’s met kinderen of collega’s die mantelzorgen hebben het zwaar. Net als in de gezinnen die wij ondersteunen is bij hun de druk vanuit hun privéleven hoog. Het is noodzakelijk om daar iets op te vinden. We begonnen deze toestand als een crisis-sprint, maar dit duurt waarschijnlijk nog maanden. We zullen moeten omschakelen naar een marathon-tempo met een lange adem.’