De opdracht van de drie decentralisatie was helder, stelt Pieter Hilhorst, landelijk projectleider van de Citydeal Eenvoudig Maatwerk. ‘Iedereen moet volwaardig mee kunnen doen en daar waar nodig, moeten mensen ondersteuning krijgen. De meeste gemeenten hebben sociale wijkteams ingericht om dit voor elkaar te krijgen.’

Beslissingsbevoegdheid

De wijkteams gingen aan de slag op alle levensdomeinen. Van vragen rondom bestaanszekerheid tot opvoedondersteuning. Maar in de praktijk bleek al snel dat de professionals wel plannen kunnen maken op deze leefgebieden, maar niet kunnen beslissen. ‘Die macht ligt bij andere instellingen en organisaties.’ (zie hierover ook het artikel met promovenda Sharon Stellaard).

Wie niet past, loopt vast

Een voorbeeld. Iemand krijgt geen uitkering omdat zijn of haar ex nog op het adres staat ingeschreven en dat kan niet worden aangepast omdat de ex geen Digi-D heeft en voor de aanvraag heeft de Belastingdienst een adres nodig. ‘Zo lopen professionals in de praktijk vaak vast’, stelt Hilhorst. ‘”Wie niet past, loopt vast”, noemde de Nationale ombudsman het een paar jaar terug al treffend. In essentie is dat hoe de verzorgingsstaat in Nederland is georganiseerd.’

Legitimeren

Met de Citydeal Eenvoudig Maatwerk willen ministeries en deelnemende gemeenten leren om dat noodzakelijke maatwerk makkelijker te maken. Noodzakelijk om mensen te ondersteunen en problemen echt op te lossen. ‘Wij onderscheiden drie ordes van leren. De eerste orde is de uitvoerende professional. Hij of zij moet leren maatwerk toe te passen én te legitimeren. Maatwerk vraagt vaak om een uitzondering op de regel en dat moet je wel kunnen rechtvaardigen.’

Schuld

Hilhorst geeft een voorbeeld. ‘In Eindhoven had ik te maken met dame in de schuldsanering. Ze woonde in een koophuis dat onder water stond. Als ze het huis verkocht zou haar schuld nog verder toenemen. Het huis was groot genoeg om een kamer te verhuren en met de huuropbrengst werd de schuld afgelost. Ook de schuldeisers waren akkoord. Maar vervolgens verloor ze haar baan en als je in Nederland een uitkering krijgt, dan wordt de opbrengst van de kamerhuur bij het inkomen geteld. De hele schuldregeling zou komen te vervallen, huis zou toch verkocht moeten worden, de schuld weer groeien. En dat terwijl er uitzicht op werk is.’

Waardendriehoek

Voor elke professional is volgens Hilhorst duidelijk dat dit geen oplossing is en dat maatwerk gewenst is. ‘Er moet dus een uitzondering worden gemaakt, maar hoe rechtvaardig je dat? Professionals die hierin getraind worden, leren dat het niet alleen gaat om rechtmatigheid, maar ook maatschappelijk rendement én betrokkenheid van de burger zelf gaat. De zogeheten waardendriehoek van het Instituut voor Publieke Waarden.’

Maatwerkbudget

In de trainingen van de Citydeal leren de uitvoerende professionals ‘anders te kijken’. De volgende orde van leren is de organisatie zelf. Maatwerk wordt makkelijker met steun van de organisatie. Bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van een maatwerkbudget aan wijkteamprofessionals. ‘Dat zien we gelukkig op steeds meer’, vertelt Hilhorst. ‘Professionals hoeven dan voor kleine uitgaven geen bijzondere bijstand aan te vragen.’ Organisaties kunnen professionals ook helpen door ‘heldere routes van escalatie’ te creëren. ‘Komt de uitvoerende professional er niet uit, dan is het duidelijk waar hij of zij binnen de organisatie terecht kan.’ Om professionals verder te helpen deelt Citydeal goede voorbeelden op het platform Mooi Maatwerk. ‘Hoe hebben collega’s elders dit opgelost?’

Leren

En dan is er nog de laatste ‘orde van leren’, stelt Hilhorst. Het leren op systeemniveau. ‘Dit betekent dat er voor een grote groep wat moet veranderen. Dat regels moeten worden aangepast om patronen te doorbreken. Denk bijvoorbeeld aan de kostendelersnorm of aan het feit dat schuldsanering niet mogelijk is wanneer de schuld is gelabeld als “fraudeschuld”. Dit levert in de praktijk veel problemen op.’

Routines doorbreken

Regels veranderen is een moeizaam proces en vraagt geduldig lobbywerk. Citydeal verzamelt zoveel casuïstiek van onderop om de weeffouten in het systeem aan te tonen. ‘Maar het gaat niet alleen om de regels, maar ook om routines te doorbreken. Dit houdt vaak in dat de ene organisatie iets extra’s moet doen om het werk van de andere organisatie makkelijker te maken. We weten bijvoorbeeld dat mensen wiens uitkering wordt stopgezet door de afdeling Werk en Inkomen zich later bij het wijkteam aanmelden omdat ze uit hun huis gezet dreigen te worden. Het zou dus goed zijn wanneer de afdeling Werk en Inkomen de wijkteams hierover informeert.’

Brede blik

Opnieuw makkelijker gezegd dan gedaan. De zorg en ondersteuning van mensen is in Nederland onderverdeeld over heel veel organisaties, stelt Hilhorst. ‘En elke organisatie heeft eigen taken en de manier waarop ze die taken uitvoeren heeft nu eenmaal consequenties voor andere professionals. We hebben professionals nodig met een brede blik, die oog hebben voor deze consequenties.’ In het vervolg op deze Citydeal wil Hilhorst nog meer inzetten op die verandering van het systeem.

Nood breekt wet

Hij ziet hoeveel – er nu ten tijde van corona – mogelijk is in het sociaal domein. ‘Nood breekt wet. Er worden bijvoorbeeld geen mensen uit hun woning gezet, er kan van alles geregeld worden voor dak- en thuislozen, allerlei instanties werken soepel samen. Ik hoop dat we dit soort zaken blijven behouden. De opgave aan ons en aan gemeenten zal zijn om na de corona aan te tonen dat die urgentie er nog steeds is.’