‘We zijn in de hulpverlening zo gewend om doelen te stellen, om uit te gaan van zelfmanagement, zelfregie. Maar voor mensen met een licht verstandelijke beperking gaat dat een brug te ver’, stelt Xavier Moonen, bijzonder hoogleraar kennisontwikkeling LVB aan de Universiteit van Amsterdam. Het is daarom belangrijk dat professionals in de eerste lijn alert zijn op de signalen. En dat is allesbehalve eenvoudig. ‘Het concept van een lvb zegt de persoon in kwestie niet zo veel, hij of zij is zich vaak niet bewust van de eigen zwaktes. De kans is groot dat de hulpverlener in de communicatie voortdurend bevestigd wordt en dat pas later blijkt dat afspraken bijvoorbeeld niet worden opgevolgd. Vaak wordt ze verweten niet gemotiveerd te zijn, maar eigenlijk begrijpen ze heel veel niet.’

Voorlichting over lvb

Hij geeft het voorbeeld van de kraamhulp die een jonge moeder uitleg geeft over de verzorging van haar baby. Later blijkt dat een groot deel van de adviezen niet zijn overgekomen en dat de baby niet de juiste voeding krijgt. ‘Juist aan deze eerstelijns professionals is de voorlichting over een lvb erg belangrijk.’ Het is overigens niet alleen het taalniveau of woordenschat die de professional moet aanpassen wanneer hij of zij vermoedt dat er sprake kan zijn van een verstandelijke beperking. ‘Je moet vooral aansluiten bij de kennis die iemand al heeft. Anders is de kans op ‘tweesporen-communicatie’ groot. Je bent dan wel samen in gesprek maar zit niet op hetzelfde spoor en misschien ook wel niet met dezelfde bestemming.’ Volgens Moonen hebben veel mensen met een lvb niet alleen moeite om informatie te begrijpen maar ook met plannen. ‘Alles wat op hen afkomt heeft dezelfde aandacht en prioriteit, plannen is daardoor erg lastig.’

Scil-screener

De aandacht voor mensen met een lvb is de afgelopen jaren flink gegroeid, maar toch blijft het herkennen van mensen die functioneren op lvb-niveau in de praktijk lastig. Moonen ontwikkelde met collega’s de ‘Scil-screener’ waarmee vastgesteld kan worden of er mogelijk sprake is van een lvb. ‘Geen diagnostisch instrument, maar de Scil-screener kan de professional wel snel veel inzicht bieden. Maar dan moet het wel ingezet worden. Dat geldt ook voor interventies voor mensen met een lvb. Maar professionals zijn soms gebonden aan zorgpaden, aan wet-en regelgeving. In onze samenleving is het lastig om uitzonderingen te maken. Er is een taboe om mensen ‘ongelijk’ te behandelen, terwijl de startpositie van mensen met een lvb veel anders is.’

Economische tegenwind

Hij vreest voor de gevolgen van de huidige coronacrisis en bijbehorende economische malaise. ‘We hebben het toch over een kwetsbare groep die bij economische tegenwind snel zonder werk komt te zitten. Hoe moet dat straks? We hebben het over een grote groep mensen waar de samenleving de afgelopen jaren weinig aandacht voor heeft gehad.’

Formulieren invullen

Of dit na de coronacrisis gaat veranderen? Moonen heeft er een hard hoofd in. ‘Een moeder met kind in de bijstand in Amsterdam moet 18 formulieren in vullen. De kans dat ze zich vergist, is groot. En het grootste probleem is dat haar fout geen fout is, maar fraude. We hebben onze samenleving zo ingericht dat we deze mensen in een categorie stoppen en afstraffen. Een samenleving gebaseerd op wantrouwen, waarbij mensen zich moeten voegen naar het systeem.’

Georganiseerde wantrouwen

Vanuit zijn lectoraat ‘Inclusie van mensen met een licht verstandelijke beperking’ aan de Zuyd Hogeschool heeft Moonen samen met zorginstelling Koraal Groep het programma  ‘Taal voor allemaal’ ontwikkeld. Bedoeld ook om  overheden en instellingen te ondersteunen in de communicatie met mensen met een lvb. In dit project ageert hij tegen de complexiteit van het Nederlandse systeem en het georganiseerde wantrouwen. ‘Het probleem ligt niet bij de ontvanger, daar vragen we voortdurend aandacht voor. We worden nu geacht het systeem te dienen, maar dat is flauwekul. Met als gevolg dat heel veel mensen met een licht verstandelijk beperking al lang hebben afgehaakt.’