Stichting Zwerfjongeren Nederland (SZN) constateerde dit jaar dat het aantal zwerfjongeren twee tot drie keer hoger ligt dan tot nu toe werd aangenomen op basis van gegevens van de Algemene Rekenkamer (2008). Het NOS-journaal, de Volkskrant en Het Parool besteedden uitvoerig aandacht aan het bericht. Op basis van schattingen stijgt het aantal zwerfjongeren. Zwerfjongeren ervaren bovendien vaak weinig her- en erkenning van hun problematiek. Oorzaken zijn onvoldoende beschikbaarheid van voorzieningen en onvoldoende aansluiting tussen vraag en aanbod.

Opvang, zorg, leren en werken
Vanaf begin 2010 mocht Conclusion Advies en Management in opdracht van Iriszorg mede richting geven aan leerwerkhuis SaM: een project dat zwerfjongeren en hun problemen integraal benadert. In het leerwerkhuis verblijven maximaal 27 zwerfjongeren in de leeftijdscategorie van 16 tot 23 jaar. De jongeren hebben een combinatie van problemen op somatisch, psychisch, sociaal en materieel levensgebied. Het gaat bijvoorbeeld om dakloosheid, verslaving en schulden. Alle jongeren hebben een eigen kamer en delen keuken en sanitaire voorzieningen.
SaM (Sancta Maria, onderdeel van Iriszorg) is gestart als particulier initiatief voor dak- en thuisloze jongeren. De drie letters (SaM) staan behalve voor ‘Sancta Maria’ (het voormalig klooster waarin SaM is gehuisvest) voor drie uitgangspunten in de begeleidingsaanpak: Stimuleren, Activeren en Motiveren. De ervaring leert dat het succes hiervan voor een belangrijk deel afhangt van de mate waarin de zorg is georganiseerd in samenhang met betekenisvolle werk- en scholingsactiviteiten. De professionaliseringslag die SaM de afgelopen jaren maakte, is mede gestoeld op deze ervaring. Sinds eind 2009 krijgen jongeren daarom naast intensieve begeleiding en dagbesteding ook kleinschalig onderwijs aangeboden.
Twee essentiële partners in de jeugdketen trekken in het project samen met elkaar op: maatschappelijke zorg en onderwijs. In Nederland bestaan soortgelijke leerwerkprojecten. Nieuw in het Leerwerkhuis SaM is dat het onderwijs naar de jongeren toekomt en vorm krijgt in de woonvoorziening. De maatschappelijke doelstelling is het meetbaar verhogen van de maatschappelijke participatie van zwerfjongeren door de zelfstandigheid van jongeren te vergroten. De provincie Gelderland ondersteunt de methodiekontwikkeling met een driejarige projectsubsidie.

Kleinschalig
Uitgangspunt van de samenwerking tussen SaM en ROC is dat jongeren er met een geïntegreerd aanbod van zorg, wonen, leren en werken in slagen hun zelfstandigheid te vergroten en dichterbij een officiële startkwalificatie voor de arbeidsmarkt komen. Alle jongeren hebben een vorm van dagbesteding: onderwijs, werk of een meer vrijblijvende vorm van dagbesteding. Ze werken aan vaardigheden om zichzelf te verzorgen, zelfstandig te wonen, goed om te gaan met huis- en leeftijdsgenoten, geld en vrije tijd. Door het ROC-onderwijs en werkactiviteiten leren ze om zichzelf in professioneel opzicht te ontwikkelen.
De werkwijze is praktisch. Al doende ondervinden en ontwikkelen, aansluiten bij wat jongeren vragen en nodig hebben. De relatie met de docenten is persoonlijk en direct en de trainingsgroepen zijn klein en sluiten aan op de dagroutines van de woonzorg. Door de kleinschaligheid zijn docenten in staat maatwerk te leveren. De jongeren voelen zich in deze bekende omgeving meer op hun gemak dan op een grootschalige campus van een ROC. Dit heeft veel te maken met onzekerheid en de persoonlijke problemen van jongeren. De kleinschaligheid en de persoonlijke en directe benadering zorgen ervoor dat jongeren in beeld komen en zich gezien voelen. Specifiek onderwijs voor een specifieke doelgroep met specifieke problemen.

Aansluiting
Na een jaar zijn de eerste resultaten zichtbaar. De betrokkenen slagen erin jongeren weer het onderwijs in te laten stromen. Van de 27 jongeren volgen er nu 20 onderwijs. Een aantal jongeren is er zelfs in geslaagd door te stromen naar een volgend onderwijsniveau. De laagdrempeligheid van het onderwijs speelt een belangrijke rol. De uitwisseling van informatie tussen onderwijs en woonzorg is een andere belangrijke succesfactor.
Een tweede resultaat is dat de woonzorg er beter in slaagt jongeren effectief te begeleiden bij het werken aan hun probleemgedrag. Jongeren lopen sterker aan tegen hun eigen gedrag doordat onderwijs en werkervaringsplaatsen binnen handbereik zijn. Ze ervaren de consequenties van hun eigen gedrag, waardoor dat beter bespreekbaar is. Met signalen uit het onderwijs kan de woonbegeleiding gerichter aansluiten bij de jongeren. Woonbegeleiders en docenten zijn beter in staat jongeren te stimuleren, activeren en motiveren. Door het project slagen de jongeren erin om weer aan te sluiten bij de samenleving. Ze werken concreet en gericht aan hun wensen en ambities.

Kinderziektes
In het project lopen hulpverlenings- en onderwijsactiviteiten dicht naast elkaar. In het eerste jaar hebben de samenwerkingspartners daarom extra energie gestoken in het organiseren van eigen activiteiten en het creëren van duidelijkheid over de wederzijdse verwachtingen en mogelijkheden. Integratie van de verschillende werkprocessen was nog een brug te ver. De nieuwe situatie leidde regelmatig tot onrust. Als er in de woonzorg ’s avonds ongeregeldheden ontstonden, dan werkte dat de volgende dag door in het onderwijs. Het omgekeerde was ook het geval. Een jongere die de trainingsgroep uit wordt gestuurd wegens ontoelaatbaar gedrag, zorgt voor onrust in de dagelijkse routines van de woonzorg. Daarvoor hadden beide disciplines nog te weinig geschikte handelingsrepertoires beschikbaar. Voor jongeren zijn opvang en onderwijs soms één pot nat. Dan heeft ‘iedereen’ het gedaan. Of jongeren kiezen juist eenzijdig partij voor één van de betrokkenen. De professionele speelruimte om te leren en jongeren te bereiken werd hierdoor soms onbedoeld kleiner.

Doorontwikkelen
In het komende jaar richt het project zich op de integratie van de woonzorg- en onderwijsprocessen. Het ROC gaat haar onderwijs ontwikkelen op basis van door woonbegeleiders gesignaleerde leervragen. Denk hierbij aan werkvaardigheden als ‘op tijd opstaan’ of ‘omgaan met geld’. Het onderwijs gaat op haar beurt de dagroutines van de woonzorg meehelpen structureren. Zo kan een onderwijsprogramma dienen als informatie voor de dagstart van de woonzorg. Een gezamenlijk ontbijt kan een dagroutine zijn die wordt uitgevoerd door jongeren die kooklessen volgen. Dat komt de kwaliteit van de woonzorg weer ten goede. Dit soort praktijken zijn input voor de methodiekontwikkeling.

1+1=3
De afstemming tussen woonzorg en onderwijs luistert nauw. Er is veel tijd, inzet en doorzettingsvermogen nodig. Als één van de processen niet loopt, dan heeft dat direct weerslag op een ander (goed lopend of verbeterd) proces. Als de werkprocessen wel lopen, dan levert de samenwerking meer op dan de som der delen. Dat is de uitdaging voor SaM en het ROC in het tweede projectjaar: integreren van ontwikkelde praktijken en komen tot synergie.

door drs. R. Terwijn, senior adviseur bij Conclusion Advies & Management

Interesse?
Bent u ook op zoek naar oplossingsrichtingen en geïnteresseerd in onze benadering?
Neem dan contact op met Conclusion Advies en Management, Wouter Beekman, wbeekman@conclusion.nl of 030-219 3 825.

Bron: Foto: Peter Venema