Creatieve oplossingen. Hulpverleners moeten voortdurend op zoek blijvend gaan naar alternatieven om dwangopnames te voorkomen, luidt de boodschap van professor Deslespaul. Dat is nu helemaal nodig omdat door de invoering van de Wet verplichte GGZ en de Wet Zorg en Dwang, begin 2020, de creativiteit dreigt te verdwijnen. ‘Met alle goede bedoelingen is in de nieuwe wet geprobeerd alle vormen van inspraak te borgen en dat hadden ze nooit moeten doen. Wanneer je alles in een procedure vastlegt, wordt die procedure leidend. Dan gaat het om afvinken, vastleggen en het documenteren van stappen. Een dergelijk keurslijf werkt averechts op de creativiteit van de cliënt, diens omgeving en de professionals.’

Systeem maakt problemen groter

‘Mijn boodschap zal daarom altijd zijn: zoek die creativiteit op, waarbij de opties toenemen in plaats van afnemen.’ Delespaul brengt graag de verschillen met het buitenland onder de aandacht. ‘We sluiten in Nederland veel meer mensen voor psychiatrische problemen op dan elders. Er zijn regio’s, zoals bijvoorbeeld Barcelona, waar ze 25 bedden beschikbaar hebben, wij hebben op een vergelijkbare populatie 500 bedden.’ Enorme verschillen dus. ‘Zijn de problemen hier zwaarder? Zijn Nederlanders gekker dan andere Europeanen? Of ligt het anders? En moeten we niet durven te constateren dat het ons systeem is dat problemen groter maakt?’

Dwang en drang

Niet alleen de verschillen met het buitenland zijn groot, ook binnen Nederland lopen aantallen dwangopnames enorm uiteen. ‘De ene regio gebruikt veel meer dwang en drang dan de andere, los van het verschil tussen platteland en stad. Soms zijn de verschillen  factor 10, dat is echt verbluffend. En dan kunnen we er niet mee wegkomen door te verwijzen naar cultuurverschillen of een ander zorglandschap.’

Gillend weglopen

Volgens de hoogleraar is het belangrijk om deze verschillen onder ogen te zien en hierover in gesprek te gaan. ‘We moeten ons niet laten chanteren door het debat over mensen met verward gedrag. Het is niet zo dat deze mensen met dit etiket geen hulp krijgen, welnee. Maar ze lopen juist gillend weg van de hulp die ze krijgen. Wat doen wij wanneer we ons bedreigd voelen? Precies, we lopen weg of worden agressief.’

Escaleren

Het is een genuanceerde boodschap, die iedereen volgens Delespaul wel degelijk begrijpt. ‘Het valt binnen het publieke domein van de psychologie. Ouders van kinderen met verslavingsproblemen weten bijvoorbeeld hoe moeilijk het is om voortdurend te laveren tussen confronteren, opvoeden en voorkomen. Wanneer je te streng bent, verlies je ze volledig uit beeld. En vaak niet met de gewenste gevolgen. Want als de handelingsruimte afneemt, escaleert het gedrag, zo simpel is het eigenlijk.’

Veiligheid neemt juist af

En de nieuwe wet – tot stand gekomen vanuit allerlei goede bedoelingen – doet volgens de hoogleraar precies dat. ‘We moeten ons realiseren dat ons systeem, onze maatschappij, zaken alleen maar erger maakt. Meer bedden leiden tot meer opnames. Meer mogelijkheden tot dwang, leiden tot meer dwang. We moeten daarom samen op zoek gaan naar de ruimte die de opties weer laten toenemen. Zoniet, dan neemt de veiligheid niet toe maar alleen maar af.’