Je alleen voelen door een gebrek aan verbinding, dat is volgens Jeannette Rijks de korte definitie van eenzaamheid. ‘Het is in feite een signaal van je lijf dat zegt: Je hebt behoefte aan mensen die belangrijk voor je zijn.’ De oplossing ligt dan ook in wezenlijke, wederzijdse verbinding met anderen. Maar dat – en daar komt de paradox – is juist iets dat eenzame mensen niet (meer) kunnen.

Snel achteruit

‘Eenzaamheid doet iets met je gezondheid en met je hersenen’, zegt Rijks, die zich al twintig jaar met dit onderwerp bezighoudt. ‘Eenzame mensen gaan snel achteruit. Ze worden dommer: hun iq daalt met wel tien punten en ze kunnen bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen minder goed herkennen waardoor ze (nog) banger worden voor vreemden. Ook hun hormoonhuishouding verandert waardoor de omgang met anderen niet alleen als onplezierig, maar soms zelfs als beangstigend kan worden ervaren. Ofwel: zeker mensen die langdurig eenzaam zijn, zijn niet goed meer in staat om sociaal te functioneren.’

Troost

Eenzaamheid wordt dan ook niet opgelost door eenzame mensen meer in contact te brengen met anderen. Al die goedbedoelde maatjesprojecten, koffie-ochtenden, uitjes en activiteiten slaan de plank allemaal mis, zegt Rijks. ‘Ze hebben geen enkel effect. Niet voor niks is er in de afgelopen vijftig jaar vrijwel niets veranderd aan het percentage mensen dat zich eenzaam voelt: veertig procent wereldwijd. Net zo min als voedselbanken de armoede oplossen, zo lossen al die initiatieven de eenzaamheid niet op. Ze bieden hooguit wat afleiding of troost.’

Goede hulp

Hoe moet het dan wel? ‘Lees mijn boek’, zegt ze, ‘of een ander boek. Maar verdiep je erin, zorg dat je deskundig wordt of dat er in elk team in ieder geval één iemand deskundig is.’ De meeste hulpverleners hebben niet geleerd hoe je goed kunt helpen bij het complexe probleem dat eenzaamheid is, stelt ze. Omdat die kennis er nog niet was. ‘Die kennis is er nu wel. Profiteer ervan.’
Goede hulp is in haar ogen in elk geval: mensen de competenties leren om zélf de eigen eenzaamheid aan te pakken. Dus: eenzame mensen helpen is voelen wat de behoeftes zijn en zorgen dat die worden vervuld, om relaties aan te kunnen gaan en te onderhouden. ‘En bij mensen die eenzaam zijn, is dat dus, vanwege dat “verkrampte brein” een ingewikkeld leerproces, dat de juiste aanpak en deskundigheid vraagt.’

Jeugd

Rijks pleit ook voor meer aandacht voor jongeren. ‘Google eenzaamheid, zegt ze, en negen van de tien keer zie je een plaatje van een zielig kijkende oude man of vrouw. ‘Eenzaamheid wordt geframed als iets van ‘zielige oudjes’, maar dat is een volkomen verkeerde voorstelling van zaken. Eenzaamheid is iets van alle leeftijden. De grootste piek ligt bij 19 en 20-jarigen: 60 procent (!) in deze leeftijdscategorie voelt zich eenzaam. Eerstejaars studenten vormen de grootste risicogroep. Maar de Rijksoverheid financiert alleen initiatieven die gericht zijn op 75-plussers.’ Dat maakt haar oprecht boos. ‘Het idee is: jongeren redden zich wel, die komen er wel uit, maar dat is niet zo, en zij hebben nog een heel leven voor zich. Ik zeg daarom: begin in vredesnaam bij de jeugd.’

Preventief

Of beter: nog eerder. Preventief, nog vóór mensen zich eenzaam voelen. ‘Omgaan met eenzaamheid begint in de wieg’, stelt Rijks. Dat wil zeggen; de sleutel ligt bij het aangaan van wezenlijke relaties met anderen. Bij echte verbinding. Dat is een eerste levensbehoefte van elk mens, stelt ze, zij het niet voor iedereen in dezelfde mate en op dezelfde manier. Maar juist dit, het aangaan van en het goed onderhouden van relaties, wordt ons volgens haar niet, of veel te weinig geleerd: thuis, in de opvoeding, op school. ‘Er wordt niet voor niks zo veel gescheiden. Hoe je verbindt, communiceert, wezenlijke zaken deelt, waar en van wie leren we dat? Er wordt vanuit gegaan dat we dat vanzelf wel kunnen. Maar dat is volstrekt onzinnig.’

Schaamte

Het hoge percentage van mensen dat zich eenzaam voelt verbaast haar dan ook niet. En waarschijnlijk ligt het werkelijke percentage ook nog hoger, want veel mensen (h)erkennen het niet bij zichzelf, stelt ze. Of ze voelen het wel, maar durven het niet te uiten. Uit schaamte. Eenzaam is immers ‘zielig’, of ‘incompetent’. Ook hulpverleners herkennen het niet altijd, zegt ze: ‘Dan krijgen mensen de diagnose burn-out of depressie, terwijl ze misschien in de kern vooral eenzaam zijn. Dus als ze hulpverleners dan toch een advies moet geven, is het dit: ‘Ga er maar van uit dat het heel veel mensen betreft en maak het bespreekbaar.’ En daar kan zo’n Week tegen Eenzaamheid dan wel weer bij helpen.