In de hartverscheurende documentaire Alleen tegen de staat vertellen vijf moeders die slachtoffer zijn van de toeslagenaffaire hoe na de komst van financiële problemen, het ene na het andere probleem zich ontwikkelde: huisvestingsproblemen, relatieproblemen. Werkuitval, nog meer schulden, opvoedproblemen. Met pijnlijke precisie schetsen de moeders hoe zij ten langen leste soms ook niet meer ‘de moeder konden zijn die zij wilden zijn’.

Een moeder vertelt hoe zij moedeloos gestreden in bed bleef liggen en het opvoeden er te vaak bij inschoot. Dit werd opgemerkt door school en een zorgmelding volgde. Een andere moeder vertelt huilend hoe professionals vonden dat haar kind beter bij haar ex-partner zou kunnen wonen. Daar waar het opvoederschap door pijnlijke omstandigheden tekort ging schieten, zijn deze moeders vervolgens ook in hun ouderschap tot op het bot gekwetst en gebutst.

Nadrukkelijk schrijf ik hier over opvoederschap en ouderschap. Opvoeden is een taak, die je kunt ‘uitbesteden’, en gaat over het doen en laten van ouders. Maar ouderschap gaat over meer dan het opvoeden van een kind. Ouderschap raakt de identiteit van ouders, hun ‘zijn’. Dit ouderschap is er altijd, ook als het opvoederschap door allerlei omstandigheden onder druk is komen te staan of moet worden overgedragen.

Als omstanders signaleren of melden dat opvoederschap tekortschiet, ervaren ouders veel boosheid en onmacht. Wanneer ouders het gevoel krijgen dat ze in de ogen van professionals tekort schieten, kun je de verbinding verliezen en tegenover de ouder komen te staan. Bovenal schieten we als maatschappij vaak zelf ernstig tekort richting ouders. Zo lukt het vaak niet om onderliggende opeenstapelingen van gezinsproblemen te keren als we zien dat het opvoederschap knelt. Dat professionals vervolgens met ouders spreken over ‘verwaarlozing’ of opvoedproblemen, sluit op geen enkele manier meer aan bij het levensverhaal en de beleving van ouders…

Preventie of aanpak van wat we verwaarlozing of kindermishandeling noemen, vraagt om ondersteuning van kwetsbaar ouderschap en opvoederschap. Niet alleen met wat opvoedhulp, maar vooral door ruimhartig en barmhartig onderliggende gezinsproblemen, zoals schulden, daadwerkelijk samen met ouders aan te pakken. Oog hebben voor de persoon die de ouders zijn, hun ouderschap, is hierbij cruciaal. Om vervolgens oog te hebben voor het complex aan problemen dat hun ‘doen’ beïnvloedt.

En daarna komt pas het professionele doen wat nodig is voor deze ouders en kinderen. José Koster, expert ouderschap, zegt het in het Augeo Magazine als volgt: ‘Elk kind heeft recht op een ouder die zich gezien of gehoord voelt. Een ouder die zich gezien en gehoord voelt, heeft automatisch meer ruimte om het kind te zien en horen.’