‘Als we het over huiselijk geweld hebben, denken we al gauw aan fysieke agressie, maar juist emotionele mishandeling en verwaarlozing worden vaak gemist. Die hebben meestal zelfs meer impact.’ Bernet Elzinga is hoogleraar Stress-gerelateerde psychopathologie aan de Universiteit Leiden. Ze is in het bijzonder geïnteresseerd in de gevolgen van opgroeien in thuissituaties waar mishandeling plaatsvindt. Dat haar onderzoek haar leerde dat emotionele mishandeling in het algemeen meer schade aanricht dan fysiek geweld, intrigeert haar ook.

‘Ik heb daar veel over nagedacht. Als je de klappen ziet die kinderen soms krijgen, dat is zo heftig. Maar een kind kan dat vertalen naar “papa of mama heeft weer gedronken”. Ze kunnen het makkelijker externaliseren. Emotionele boodschappen vormen je zelfbeeld en beïnvloeden voor de rest van je leven je gevoelsleven en handelen.’

Gezien worden

Elzinga maakt onderscheid tussen emotionele mishandeling en verwaarlozing. Bij het eerste gaat het om schelden en bekritiseren (“Waarom ben je altijd zo dom”). ‘We weten dat deze vorm van mishandeling sterk gelinkt is aan het ontwikkelen van depressie. Eén op de drie kinderen die hiermee in de ggz zit, geeft aan dat er sprake is van emotionele mishandeling en bij hen zijn de klachten veel ernstiger dan bij andere kinderen met depressieve klachten.’

Emotionele verwaarlozing frustreert volgens Elzinga behoeftes die ‘nog basaler’ zijn. Gezien worden, weten dat je ouders van je houden. Waar dat niet gebeurt, ouders ‘het hoofd vol’ hebben, afwezig zijn, de frustraties en het verdriet van hun kinderen structureel niet waarnemen, ontbreekt contact. ‘Kinderen hebben zo graag het idee dat ze er mogen zijn. Het is natuurlijk droevig, maar als je geslagen wordt, is er interactie. Je wordt gezien, al is het op een zeer negatieve manier. Maar er helemaal niet toe doen, is nóg pijnlijker.’

Interpreteren

Volwassenen die in hun jeugd mishandeld of verwaarloosd werden of mishandeling meemaakten, lopen kans dat de sporen hiervan in het brein terug te zien zijn, weet Elzinga. In de jonge jaren wordt het brein nog ‘geprogrammeerd’. Structurele stress belemmert een gezonde ontwikkeling van de hersenen. ‘Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de prefrontale cortex, die heel belangrijk is voor het reguleren van emoties, dan minder goed ontwikkeld wordt. We zien ook dat bij volwassenen die opgegroeid zijn in een context van emotionele mishandeling bepaalde hersengebieden signalen veel sneller dan nodig interpreteren als bedreigend.’

Dit is het eerste deel van een langer artikel in Zorg+Welzijn Magazine. Het volledige artikel lezen en/of het magazine zes keer per jaar ontvangen? Word dan abonnee!