Kinderen en jongeren zijn een belangrijke maar nog altijd onzichtbare pijler in het verdienmodel van criminelen. ‘Als we ondermijning serieus willen aanpakken, móeten we ook criminele uitbuiting bestrijden’, zegt Sjoerd van Bemmel van het Centrum Kinder- en Mensenhandel. Hij is een van de onderzoekers die in 13 steden ruim 1600 eerstelijns professionals hebben ondervraagd naar criminele uitbuiting bij jongeren. 40 procent van de onderwijzers, wijkagenten en jongerenwerkers zegt criminele praktijken te zien, vooral bij de groep jongeren van 12 tot 18 jaar. Maar zij weten vaak niet hoe ze moeten handelen als kinderen en jongeren ten prooi vallen aan criminelen.

Criminele uitbuiting

‘Als we er niet in slagen om de slachtoffers van criminele uitbuiting te signaleren en te beschermen, dan is de kans groot dat we hen verliezen aan het criminele circuit’, zeggen de onderzoekers. Hun rapport is getiteld “Kijken met andere ogen. Een landelijke verkenning naar criminele uitbuiting in dertien (middel)grote gemeenten in Nederland”. Het is volgens Van Bemmel het eerste omvangrijke onderzoek waarin een duidelijke link wordt gelegd tussen criminele uitbuiting en ondermijnding.

Bij uitbuiting kan het gaan om drugsdelicten, geldezel praktijken om geld wit te wassen, diefstal en dwang tot prostitutie. Slachtoffer zijn meestal kwetsbaar. Ze zijn jong en zoekende naar hun identiteit, wonen in kansloze wijken, hebben een licht verstandelijke beperking, komen uit probleemgezinnen en/of worden gechanteerd met seksueel misbruik.

Naaktfoto’s

‘Jongeren worden bijvoorbeeld verleid met 1.000 euro om hun bankrekening ter beschikking te stellen om crimineel geld wit te wassen, maar ontvangen dit vervolgens nooit’, vertelt Van Bemmel. ‘Een kassière werd gedwongen vals geld in te wisselen voor echt geld door haar te chanteren met naaktfoto’s. Het lijkt in eerste instantie alsof zo’n jongere “nee” kan zeggen, maar na de eerste keer sluit het net van uitbuiting zich om de jongeren heen en komen ze door dwang en chantage in een uitzichtloze positie. Er staan zelfs bij zorginstellingen voor jongeren met een beperking criminelen te posten om jongeren te ronselen. Ouders zijn soms niet in beeld en begeleiders zien niet wat er gebeurt.’

Nadruk op repressie

In het tegengaan van crimineel gedrag van jongeren wordt volgens Van Bemmel vooral aandacht gelegd op repressie. En dat werkt volgens hem averechts. ‘Jongeren die onder dwang een strafbaar feit plegen komen bijvoorbeeld bij de afdeling jeugdcriminaliteit van de politie terecht. Dan krijgen ze een strafblad met allerlei gevolgen voor hun toekomst. Ze kunnen bijvoorbeeld geen verklaring van goed gedrag (VOG) meer krijgen en komen moeilijk aan werk.’

Je moet je juist afvragen hoe een jongere aan cocaïne komt en waarom hij of zij een strafbaar feit pleegt, benadrukt Van Bemmel. ‘Dan behandel je de jongere als slachtoffer van criminele uitbuiting en niet als dader. Dan komt hij ook bij een andere afdeling van de politie terecht – AVIM (Afdeling Vreemdelingen, Identificatie en Mensenhandel –  waar de agenten andere vragen stellen en de jongere wordt gezien als slachtoffer van mensenhandel.’

Chantage en verleiding

Andere vragen stellen is één ding. Vervolgens moet het slachtoffer van criminele uitbuiting ook beschermd worden, want chantage en verleiding liggen op de loer. De jongere kan naar een opvanglocatie, zegt Van Bemmel. ‘In elke provincie is een zorgcoördinator Mensenhandel actief om in overleg met de slachtoffers te bespreken wat er nodig is. Vooral jongeren met een kwetsbaarheid lopen gevaar. Maar nog belangrijker is om snel te signaleren dat jongeren gevaar lopen uitgebuit te worden door criminelen. Daar spelen de eerstelijnsprofessionals, de wijkagent, de jongerenwerker, een cruciale rol in’, aldus Van Bemmel.

Outreachend werken

‘Wij horen juist van de jongerenwerkers en de wijkagenten dat hun werk op dat terrein is wegbezuinigd. Zij vertellen dat ze weinig tijd en ruimte hebben om outreachend te werken in de wijk. Om een rondje te doen en contact te houden met de jongeren op straat. De coronapandemie heeft dat niet beter gemaakt. Het is in de wijk en op de straat waar je preventief kunt optreden en de jongeren kunt beschermen tegen criminele uitbuiting. Maar dan moet je er zijn, want als je er niet bent bouw je geen vertrouwen op en hoor je ook niet wat er speelt in de wijk.’

Het rapport “Kijken met andere ogen. Een landelijke verkenning naar criminele uitbuiting in dertien (middel)grote gemeenten in Nederland” kun je hier downloaden>>