Nederland gaat op de schop. Na decennialang gesteggel over stikstof en reductie van CO₂-uitstoot, lijkt dit kabinet eindelijk van plan maatregelen te treffen om de klimaat- als ecologische crisis te lijf te gaan. Dit is een forse transitie met veel impact op de levens van mensen.

Zo betekenen de nieuwe plannen van minister Hugo de Jonge dat verhuurders slecht geïsoleerde woningen vóór 2031 onder handen moeten nemen. Dat zijn er nogal wat: Nederland kent maar liefst 2,7 miljoen slecht geïsoleerde huizen. Daarnaast moet rond de Natura 2000-gebieden de stikstofuitstoot met meer dan 70 procent omlaag. Dat betekent dat pakweg dertig procent van de 50.000 boerenbedrijven in Nederland moet stoppen. Ik ben ervan overtuigd dat beide transities niet lukken zonder sociaal werk, waaronder opbouwwerk, in te schakelen. Want wie komt er anders op voor de stem van mensen in lastige en afhankelijke posities? Wie weet er wat werkt bij burgerparticipatie? Wie heeft oog voor de psychosociale impact van dergelijke ingrepen? Wie kan er letten op klimaatrechtvaardigheid? Juist!

Ingrijpend

Zowel voor boeren als inwoners van corporatiewijken zijn de veranderingen ingrijpend. Bij boeren is sprake van een sterke verwevenheid tussen hun identiteit en hun vak, veelal van generatie op generatie overgedragen. Mensen hebben geen werk als boer maar zijn boer. Sinds jaar en dag hebben boeren te maken met complexe regels. Keer op keer moeten zij aan allerlei eisen voldoen. En keer op keer is hen met allerlei beloftes de hand boven het hoofd gehouden, ook als het gaat om stikstof. Maar, als het kalf verdronken is, dempt men ook hier de put. Uitstellen van maatregelen is gezien de ernst van de klimaat- en ecologische crisis immers niet langer mogelijk. Deze omslag lukt alleen als deze op klimaatrechtvaardige wijze tot stand komt. Boeren verdienen zowel financiële als psychologische hulp, onder meer voor invulling van een andere toekomst.

Weerstand

Ook voor de energietransitie geldt dat het sociale aspect minstens zo ingewikkeld is als de technische kant ervan. Ook hier kunnen we, mede door de ernst van de toenemende energiearmoede, niet langer wachten om aan de slag te gaan. Dit is echter geen kwestie van zomaar starten: we kunnen ervan uitgaan dat verduurzaming van woningen op veel weerstand stuit. Zo is er soms wantrouwen jegens de overheid of de corporatie (‘Wie garandeert dat ik echt niet meer ga betalen?’). Ook levert gebrek aan ruimte in het hoofd door allerlei problemen of angst voor verborgen kosten stress op (‘Wie betaalt de nieuwe pannen voor inductiekoken?’).

Onafhankelijke verbinders

Het inzetten van onafhankelijke verbinders tussen deze mensen en de overheid in de persoon van sociaal werkers is daarom essentieel. Deze rol past hen uitstekend; als mensenrechtenberoep bij uitstek zijn zij gepokt en gemazeld om bij te dragen aan optimale burger- (en boeren)participatie. Zowel bij het informeren en voorlichten, psychosociale hulp, versterken van draagvlak en eigenaarschap, verbinden van bewoners met elkaar, versterken van bewonersparticipatie en in co-creatie zoeken naar collectieve oplossingen kunnen zij een belangrijke rol spelen. Sociaal werkers zijn daarbij gewend om continu de leefbaarheid en sociale rechtvaardigheid in ogenschouw te nemen. Zij kunnen de overheid helpen om vanuit klimaatrechtvaardigheid te handelen. Zo kunnen we ervoor zorgen dat gedaan wordt wat noodzakelijk is maar niet ten koste van boeren of burgers in kwetsbare posities.

Aardbevingscoaches

De eerste positieve ervaringen van sociaal werk op dit vlak zijn al opgedaan, denk aan de aardbevingscoaches in de aardgaswinningsgebieden en opbouwwerkers bij de energietransitie. Hoog tijd dat het betrekken van sociaal werk bij dit soort kwesties een vanzelfsprekendheid wordt!

Lees ook: Groen sociaal werk: de rol van sociaal werk bij klimaatverandering en de energietransitie
Deze publicatie biedt een handzaam overzicht van alle relevante informatie over de klimaat-crisis en de energietransitie en wat de rol van het sociaal werk daarin kan zijn.

Christine Kuiper is adviseur sociale innovatie bij Movisie