Vóór het lijstje plannen van Prinsjesdag 2023 een voorbehoud: meer dan ooit is het maar de vraag of onderstaande plannen allemaal precies zo doorgaan. De Tweede Kamer kan zoals altijd tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (woensdag 20 en donderdag 21 september) met eigen plannen komen. Zo willen coalitiepartij ChristenUnie en oppositiepartij GroenLinks-PvdA een hoger minimumloon. Bovendien zijn er 22 november alweer verkiezingen voor een nieuw kabinet. De oorlog in Oekraïne en mogelijke gevolgen voor de energieprijzen kunnen de plannen natuurlijk ook weer veranderen.

Deze maatregelen voor 2024 presenteerde demissionair minister van Financiën Sigrid Kaag op Prinsjesdag:

Prinsjesdag 2023: bestaanszekerheid en armoedebestrijding

Jaarlijks 2 miljard euro extra om te voorkomen dat de armoede toeneemt, die maatregel viel misschien het meest op. Het idee: zonder dat geld zou volgend jaar 1 miljoen Nederlanders in armoede leven. Nu blijft dat volgens de berekeningen gelijk, op ongeveer 800.000.

Die 2 miljard is veel minder dan wat deskundigen adviseren. De Commissie Sociaal Minimum, dat zijn 11 deskundigen met specifieke sociaaleconomische, juridische en fiscale kennis, zegt dat 6 tot 7 miljard euro per jaar nodig is om mensen die op het sociaal minimum leven ‘bestaanszekerheid’ te geven.

Koning Willem Alexander noemde het woord ‘bestaanszekerheid’ 3 keer in zijn troonrede. Ook politieke partijen hebben het er in hun verkiezingsprogramma vaak over. Wat ‘bestaanszekerheid’ precies betekent is vaak onderwerp van discussie. Het gaat in ieder geval over meer dan voldoende inkomen. Een woning, onderwijs en zorg kunnen krijgen en een buffer voor onverwachte uitgaven horen er ook bij.

Verhoog het minimumloon en de bijstand, adviseerde de Commissie Sociaal Minimum. Maar dat soort maatregelen zijn aan een nieuw kabinet. Dat zei demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Karien van Gennip tegen Nieuwsuur. Ze noemt 2 miljard al een heel groot pakket, al gaf ze toe een dubbel gevoel te hebben: ze had gehoopt dat meer mogelijk was om mensen bestaanszekerheid te geven.

Concreet doet de regering dit op het gebied van armoedebestrijding

• De huurtoeslag en het kindgebonden budget gaan omhoog.
• De uitkeringen en het minimumloon stijgen evenveel (let op: de regering bedoelt hier dat het minimumloon per 1 januari 2024 per uur wordt berekend, in plaats van per maand, daardoor wordt het minimumloon al hoger. Maar veel partijen willen eigenlijk een standaard hoger minimumloon, zo wil vakbond FNV 16 euro per uur).
• De arbeidskorting wordt € 115 hoger. Mensen die rond het minimumloon verdienen gaan minder belasting betalen. Ze houden daardoor meer salaris over.
• Er komen gratis schoolmaaltijden voor kinderen die dit goed kunnen gebruiken.
• Mensen die de energierekening niet kunnen betalen, krijgen hulp. Een speciaal fonds betaalt een deel van de energierekening voor ze.
• Mensen die reizen voor hun werk, kunnen meer reiskosten terugkrijgen.

Preventie: minder geld voor voorkomen alcohol- en drugsmisbruik

Mentale gezondheid is een belangrijk thema, zeker met de prestatiedruk waar jongeren mee te maken hebben, benadrukte de koning in zijn troonrede. Toch gaat gemiddeld het budget voor preventie omlaag, elk jaar gaan er honderden miljoenen euro’s af. In 2028 is het budget voor preventie zelfs een miljard minder dan eerder berekend.

Het thema ‘gezondheidsbevordering’ krijgt bijvoorbeeld nog 128 miljoen euro per jaar, dat was 169 miljoen. Minder geld dus om alcohol- en drugsverslavingen te voorkomen.

Jeugdzorg: weinig verrassingen, ‘veel seinen nog steeds op rood’

Jongeren hebben gesprekken met het demissionaire kabinet om het onderwerp ‘mentale gezondheid’ bespreekbaar te maken en meer aandacht te krijgen op scholen voor de prestatiedruk, aldus de koning. Concreter wordt het voorlopig niet. Mogelijk laat de regering nieuwe plannen hiervoor aan een volgend kabinet.

Verder was het voor de jeugdzorg vooral een bevestiging van wat al bekend was. Zoals dat er extra geld komt om de werkdruk van jeugdbeschermers te verlagen. De plannen voor de Hervormingsagenda jeugd waren al bekend en er zijn ook al afspraken tussen jeugdzorgbeschermers en instellingen zelf gemaakt om de caseload te verlagen. Het Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming moet leiden tot effectievere bescherming en snellere hulp voor kinderen, gezinnen, huishoudens in een onveilige situatie.

Ronnie van Diemen, voorzitter van Jeugdzorg Nederland: ‘Het is goed dat die plannen er liggen en we zijn blij dat de Tweede Kamer deze onderwerpen niet controversieel heeft verklaard. Het gaat echter nog een hele tijd duren voor deze plannen leiden tot merkbare verbeteringen in de praktijk, terwijl de problemen nú heel groot zijn. En juist de meest kwetsbare kinderen en gezinnen en hun hulpverleners zijn daarvan de dupe.’

Meer dan 40 % van de jeugdzorginstellingen maakte verlies over 2022, staat in de barometer Nederlandse gezondheidszorg van EY. De meeste seinen staan voor de jeugdzorg op rood, ook na Prinsjesdag 2023, benadrukt Van Diemen. ‘Er moet op korte termijn meer gebeuren om de grootste en meest urgente problemen in de jeugdzorg aan te pakken, maar op de verlaging van de werkdruk voor de jeugdbescherming na lezen we hier niets over terug in de Prinsjesdagplannen. Ook boven de plannen voor de langere termijn hangen donkere wolken, in de vorm van forse ingeboekte bezuinigingen. Het is belangrijk dat een volgend kabinet hierin bijstuurt en zorgt dat alle hervormingsplannen ook uitgevoerd kunnen worden.’

Andere plannen Prinsjesdag 2023

• Geplande besparingen in de ouderenzorg worden uitgesteld. Voor het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) is 345 miljoen euro beschikbaar. Ouderen langer zelfstandig thuis laten wonen, bijvoorbeeld met nieuwe woonvormen, is het doel.
• Voor buitenlandse zorgverleners met een erkend diploma wordt het makkelijker om in Nederland te gaan werken. Zij moesten altijd een Algemene Kennis & Vaardigheden toets doen, vanaf 1 januari 2024 hoeft dat niet meer. Wel moeten ze taalcertificaten hebben die aantonen dat ze de Nederlandse taal voldoende beheersen.
• Er komt in 2026 een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor de Wmo (in mei 2023 al bekendgemaakt)