Eenzaamheid aanpakken is niet simpelweg mensen het buurthuis intrekken voor allerlei sociale activiteiten. Het klinkt erg des welzijns, maar de aanpak van eenzaamheid is maatwerk. Jan Willem van de Maat, onderzoeker bij kennisinstituut Movisie, heeft literatuur en overzichtsstudies over eenzaamheid doorgrond. Een belangrijke conclusie: niet zozeer sociaal activeren, maar een psychologische insteek, het positief helpen denken, bereikt het grootste effect bij mensen die eenzaam zijn.

Sociale activiteiten

Vereenzamen is een proces, zegt Van de Maat. Mensen trekken zich terug, krijgen negatieve gedachten, verliezen hun zelfvertrouwen en komen terecht in een spiraal naar beneden. ‘Vaak zitten mensen al zo ver in het proces, dat ze niet meer de vaardigheid hebben om aan sociale activiteiten deel te nemen. Deze mensen zijn meer gebaat bij een cursus of een maatje die hen kan helpen om uit die eenzaamheidsspiraal te komen.’

Sociaal domein

Eenzaamheid heeft heel veel gezichten en daar moet een hulpverlener rekening mee houden. Sommige mensen zijn na jaren van vereenzamen in een sociaal isolement terecht gekomen en hebben leren omgaan met de situatie waarin zij leven. ‘De opdracht voor professionals in het sociaal domein is: maatwerk leveren. En dat is best lastig’, zegt Van de Maat. ‘Het begint met boven water krijgen of iemand last heeft van dat gevoel van eenzaamheid, daar zelf iets aan wil doen en welke behoefte die persoon dan heeft.’

Meer dan 1 miljoen mensen voelt zich sterk eenzaam. Scheiding is een belangrijke factor bij mensen die een sociaal isolement dreigen te komen. In de Week tegen Eenzaamheid laten maatschappelijke organisaties zien wat zij doen tegen eenzaamheid. Lees meer>>

Effectieve interventies

Zijn er effectieve interventies tegen eenzaamheid? ‘Er is geen interventie die altijd effectief zijn’, zegt Van de Maat. ‘Juist omdat een interventie heel persoonlijk moet zijn en de situatie van mensen in eenzaamheid verschilt. We hebben bijvoorbeeld een cursus “grip en glans” die mensen helpt het leven meer in eigen hand te nemen. Maar als iemand geen problemen heeft met zijn zelfmanagement en eigen regie, waarom zou hij dan die cursus doen?’

Spiraal doorbreken

Het is ook maar de vraag of je onderzoek moet doen naar effectiviteit van interventies, vindt Van de Maat. ‘Dat kost veel geld. Wat ik interessanter vind, is om via kwalitatieve evaluaties van deelnemers en projectleiders van de interventies te horen wat het project succesvol voor hen maakt en hoe je die neerwaartse spiraal van eenzaamheid kunt doorbreken.

Maatwerk

De vraag is of we ons niet blindstaren op het meten van de effectiviteit van eenzaamheidsinterventies. Als je eenzaamheid ziet als een proces van vereenzamen, waarin mensen zich op een negatieve manier ontwikkelen op het sociale vlak, moet je de oplossing ook zoeken in het doorbreken van dat persoonlijke proces. Een belangrijke vraag is dan: Hoe kun je eraan bijdragen dat mensen zich, vanuit hun specifieke situatie, weer op een positieve manier ontwikkelen? Je kunt dan in de ondersteuning gebruik maken van werkzame elementen uit onderzoek, zoals ‘positiever helpen denken’. Maar het uitgangspunt is altijd maatwerk: het moet bij de specifieke situatie van de persoon om wie het gaat passen. En daarom bestaat er dus geen standaard ‘bewezen effectieve’ interventie.

Movisie heeft een online “Verbetertool eenzaamheid”. Daarmee kun je aan de slag om jouw project of aanpak van eenzaamheid te verbeteren. Hiervoor gebruiken we inzichten uit onderzoek en praktijk.
Hier vind je de Verbetertool eenzaamheid>>