‘Na de moord op Theo van Gogh zag je tientallen burgerinitiatieven uit het niets ontstaan om blijk te geven van een onderlinge verbondenheid. Ze appelleren aan een belangrijke onderstroom in onze samenleving die zoekt naar nieuwe vormen van onderlinge solidariteit. Dat moet je vooral aanmoedigen.’ Alex Voets, ideoloog achter de WijkAlliantie, is sinds 1993 de motor achter de stichting ‘De wijk is van ons allemaal’, die dit jaar de nieuwe werktitel WijkAlliantie meekreeg.

De organisatie noemt zichzelf ‘een netwerk van partners in heel Nederland, van burgers, in buurtverband, bovenwijks en landelijk’. Voets omschrijft de WijkAlliantie als een burgerbeweging, die los van de overheid werkt aan verbetering van interculturele relaties. ‘De kern van onze aanpak is die van de interculturele dynamiek. We vinden het een buitengewoon grote meerwaarde dat ons land heel veel leefstijlen en culturen herbergt en voortbrengt. Deze meerwaarde is pas zichtbaar als er ook interactie is tussen verschillende groepen, die van elkaar willen leren. Die de balans zoeken tussen de individuele ruimte om zichzelf te ontplooien en een gezond gevoel van sociale verbondenheid. We zien de dynamiek als een doorgaande lijn.’

In de praktijk bestaat de achterban van de WijkAlliantie uit een wisselend aantal buurtgroepen. Zo draaiden er in 2004 in de vier grote steden dertien buurtnetwerken met ondersteuning van de organisatie. De stichting heeft ook een makelaarsfunctie en betrekt vrijwilligers uit het bedrijfsleven bij wijkinitiatieven (zoals via de vrijwilligersorganisatie Shell Cares). Samen met het VSBfonds en de Rabobank Foundation is Shell ook de hoofdsponsor van de organisatie. Dit jaar organiseerde de WijkAlliantie voor de derde keer de Nationale Wijkbeurs, waarbij bewonersgroepen zichzelf en hun ideeën over verbetering van de samenleving presenteerden. Daarbij reikte minister Donner de Eigenwijze Buurtprijs uit aan de actiegroep ‘Kloppend Hart van Matena’s Pad’ uit Dordrecht.

Van 1978 tot 1991 werkte Voets (51) bij de Vereniging Vluchtelingenwerk Nederland als hoofd communicatie. Daarna richtte hij Voetlicht op, een bedrijf dat projecten ontwikkelt rond integratie en de multiculturele samenleving. ‘De wijk is van ons allemaal’ ontstond begin jaren negentig toen extreem-rechts in opkomst was.

In 1993 startte Voets met de ontwikkeling van het project, dat in 1996 vorm kreeg in een campagne met NEMS, de voorloper van het multiculturele instituut Forum. Een jaar later werd ‘De wijk is van ons allemaal’ een zelfstandige stichting. ‘Dat kwam omdat we toen al rond de multiculturalisering een andere benadering kozen. We zagen dat de groepen zich steeds meer als een oester gingen sluiten. De groepen en de Nederlandse samenleving begonnen zich van elkaar af te keren. Bij Forum miste ik de methodieken die er aan bijdragen om die gemeenschappen open te laten functioneren, om bruggen tussen de groepen te slaan. Forum heet instituut voor multiculturele ontwikkeling, maar is in feite een lobbyinstituut voor een aantal etnische groepen.’

Dat geldt nu, tien jaar later, toch niet meer?

‘Ik zie geen verschil. Als het een instituut voor multiculturele ontwikkeling is, dan hoort daar ook de tachtig procent van de oorspronkelijk autochtone bevolking zich in te kunnen herkennen. Als ik de stukken van Forum lees, merk ik niet dat er een wezenlijke verandering is gekomen in het denken over multiculturaliteit.‘Neem het standpunt over de huwelijksmigratie. Als je daaraan een beperking wilt stellen, heb je in Forum geen bondgenoot. Zij maken hierbij een onjuiste keuze voor de samenleving als geheel. Als de huwelijksmigratie zo doorgaat, bouw je aan problemen. Veel huwelijken stranden, mensen kunnen niet aarden, bruiden worden gedropt in eigen land, kinderen die tussen twee culturen in vallen.’

Forum ontwikkelt niet de juiste methodieken, vindt u, maar welke ontwikkelt u zelf?

‘De WijkAlliantie gaat de buurten in en zoekt sleutelfiguren die een “supra-etnische mentaliteit” hebben. Dat zijn mensen die, zonder dat ze hun afkomst verloochenen, op zoek zijn naar meer gemeenschappelijkheid. We willen recht doen aan diversiteit, zonder dat bijvoorbeeld een Marokkaan in zo’n netwerk alleen meedoet om zijn specifieke Marokkaanse belangen te behartigen. Met zo’n standpunt waren we vrij vroeg.’

Binnen het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn wordt de WijkAlliantie gezien als een digitaal kenniscentrum voor de wijk met een mooie website, maar die nauwelijks achterban heeft.

‘We zijn geen kenniscentrum, professionals zijn niet onze primaire doelgroep. En wat onze achterban betreft: op de Nationale Wijkbeurs eind april waren ruim 450 mensen. Daar was chemie. Er werden geen visies gegeven op de multiculturele samenleving door intellectuelen, dat was een echte multiculturele mix, van mensen die praten over hoe kunnen we samenwerken en elkaar ondersteunen. In notime hebben zich dit jaar 125 nieuwe partners aangemeld.’

Waarin verschilt uw werk van regulier opbouwwerk?

‘We zijn met samenlevingsopbouw bezig, maar we zijn geen professionele organisatie voor opbouwwerk. Wel gaan we, waar mogelijk, met het opbouwwerk relaties aan. We zoeken niet de wijken uit waar het opbouwwerk steken laat vallen, want de hele sector is eigenlijk toe aan een revitalisering. Het is slachtoffer geworden van een jojo-beleid van de overheden. Je moet de komende tien, twintig jaar in die sector investeren om een acceptabel niveau van sociale cohesie te creëren.’

Met ondersteuning van een consulent van de WijkAlliantie maakte een buurtpanel in de Amsterdamse Transvaalbuurt een herstelplan voor het Krugerplein. Hoe werkt u in zo’n wijk?

‘In de Transvaalbuurt was de concentratie aan drugsoverlast door gebruikers en agressieve dealers zo hoog dat dat eerst opgelost moest worden. Je had daar zo’n forse handel in harddrugs en wapens, daar was een gecoördineerde inzet van politie, verslavingszorg en GG&GD veel meer op zijn plaats. Er is daarom eerst een drugsbestrijdingsplan opgesteld en dat is aangeboden aan het stadsdeel. De boel werd meer beheersbaar, coffeeshops werden gecontroleerd, agressieve dealers oppakt. Het netwerk is heel kleurrijk en functioneert er al vier jaar. Er wordt veel gesomberd over de burger die zich afzijdig houdt, maar in de Transvaalbuurt zie je heel veel initiatief.’

U heeft het over een stille revolutie in de wijken. Is het niet gewoon evolutie?

‘Ondanks alle zwaarmoedigheid in Nederland en de problemen rond het multiculturele vraagstuk is er aan de motivatie van de gemiddelde Nederlander niet zo veel veranderd. Dat is revolutionair. Want het gaat erom om nieuwe paden in te slaan, en om verbintenissen aan te gaan met mensen die totaal vreemd zijn, maar met wie je wel overeenstemming kunt bereiken. Dwars tegen de stroom in. Kijk naar de buurtpanels die functioneren in al die wijken, daar heerst een nieuwe vorm van gemeenschappelijkheid die etnische gemeenschappen overstijgt. Een nieuw soort overkoepelend Nederlanderschap dat zich met vallen en opstaan aan het ontwikkelen is.

‘Twee jaar geleden deden we onderzoek onder vijfhonderd bewoners van zes wijken in Amsterdam en Rotterdam. Daaruit bleek dat mensen constateerden dat ze volstrekt langs elkaar heen leefden. Ze willen meer verbindingen, meer interactie, meer gemeenschappelijkheid. De stille revolutie moet je in die hoek zoeken. De meeste mensen hebben geen behoefte aan nieuwe kleffe soorten jarenvijftigcohesie. Of de sociale kneveling in Marokkaanse en Turkse culturen, waar meisjes heel erg onder controle worden gehouden.’

U heeft ook kritiek op buurtvaderprojecten. Dat is toch een goede vorm van sociale controle?

‘Buurtvaders als wondermiddel tegen criminaliteit van Marokkaanse jongens is het paard achter de wagen spannen. Daarmee bevestig je dat die jongeren alleen gezag accepteren vanuit hun eigen gemeenschap. Het concept van de Marokkaanse buurtvaders die met subsidie de straat opgaan om te corrigeren wat er in de opvoeding is misgegaan, uitsluitend voor de eigen etnische groep, is verkeerd. Gemengde buurtvaders kunnen wel een positieve rol spelen. Dat zie je in de Schilderswijk in Den Haag, daar opereert een multicultureel buurtvadernetwerk. Die nemen ook de verantwoordelijkheid voor elkaars jongeren. Dat is een supra-etnisch fenomeen, weer zo’n voorbeeld van de stille revolutie.’