‘Janne is een vrouw met een ernstige meervoudige beperking. Ze is vaak onrustig, ze wriemelt en wiebelt veel in haar rolstoel. Besloten wordt haar ’s avonds na het bad even tijd voor zichzelf te geven op de douchebrancard, zonder luier en toegedekt met een handdoek. Kennelijk wist ze al eerder hoe ze zichzelf kon bevredigen, want dit werkt heel goed: de onrust neemt af.’

Handelingsverlegen

Dit is een van de voorbeelden (casussen) op de website www.seksualiteitemb.nl van hoe professionals meer regie kunnen geven aan hun cliënten met een ernstige meervoudige beperking (emb) over hun seksualiteit. ‘Ik denk dat veel professionals handelingsverlegen zijn als ze signalen tegenkomen van seksuele ontwikkeling van cliënten’, zegt Rita van Burgsteden. Zij heeft samen met orthopedagoog Claudia de Nijs de website opgezet. ‘Wij komen in onze praktijk veel vragen over dit onderwerp tegen. Vaak worden signalen van de cliënt opgevat als gewoon gedrag of weten professionals niet wat ze zien.’

Seksueel gedrag

Professionals kunnen ook intuïtief reageren op seksueel gedrag van cliënten’, aldus Van Burgsteden. Zij is gz-psycholoog en heeft in 2011 meegewerkt aan de “handreiking Seksualiteit en seksueel misbruik”, praktische handvatten voor managers in de verstandelijk gehandicaptenzorg. ‘Intuïtie is vaak een goede manier van reageren, maar het is beter dat professionals kunnen handelen op basis van kennis. Er is in de sector nog weinig onderzoek gedaan over dit onderwerp. Met de website proberen we bewustwording van het thema op gang te brengen en kennis van professionals te verzamelen.’

Vaak gaat de aandacht uit naar meisjes en vrouwen, maar ook jongens hebben baat bij een sterke seksuele weerbaarheid. ‘Het is belangrijk dat zij leren hoe zij een positieve partner en minnaar kunnen zijn.’ Lees meer>>

Seksueel misbruik

Het gedrag van professionals ten aanzien van de seksualiteit van cliënten kan ook een groot risico met zich meebrengen. Seksueel misbruik is onder deze kwetsbare groep een echt probleem, en dat maakt ook de acties van professionals kwetsbaar. ‘Zeker’, erkent Van Burgsteden, ‘het is belangrijk dat je met ouders en met je team in gesprek gaat over welke signalen je krijgt van je cliënt. Dan kun je met elkaar afspreken hoe je daarop reageert. Als je niet reageert, dan doe je deze groep mensen tekort.’

Wetenschappelijke kennis

Er is nog weinig wetenschappelijk onderbouwde kennis over seksualiteit bij mensen met emb. Onderzoek is nog in de pioniersfase, aldus Burgsteden. ‘Er is wel wat kennis over de stimulering van seksuele ontwikkeling van emb-cliënten aan de hand van een opvoedingsprogramma. Maar uit onderzoek blijkt ook dat voor mensen met emb het recht op seksualiteitsbeleving niet vanzelfsprekend is.’

Professionals kunnen op de site seksualiteitemb.nl een lijst downloaden als hulp bij het omgaan met seksuele ontwikkeling van cliënten: Observatielijst signalen van seksueel gedrag van mensen met emb
Observatielijst signalen seksueel misbruik van mensen met emb >>

Signalen

Wat als de professional zelf niet wil of kan reageren op signalen van seksuele ontwikkeling? ‘Dan is het goed om je daarover uit te spreken in je team’, zegt Van Burgsteden. ‘Wat doe je als je pubercliënt op schoot wil zitten en wil knuffelen? Als je er zelf niet mee kunt omgaan, kun je afspraken maken met ouders en collega’s in het team. Wie kan wel ingaan op de signalen en wat kun je als professional doen? En wat willen de ouders? Een vader zei eens tegen mij: “Jullie zijn goed in begeleiden, maar wat ik wil is dat jullie lief zijn voor mijn kind en mijn zoon knuffelen.” Geluk en welzijn hangt voor een belangrijk deel af van hoe je met het nabije contact met de cliënt omgaat.’

Begeleiding

Er moet toch ergens een grens zijn tot waar een professional voor zichzelf of voor de cliënt kan gaan? Van Burgsteden: ‘Eigenlijk weet heel veel mensen waar die grens ligt. Dat is intuïtie. Het is vergelijkbaar met ouders die met de seksualiteit van hun kinderen omgaan in de opvoeding. Als je als professional twijfelt, dan bespreek het met je collega’s en vraag om feedback over wat je in de praktijk meemaakt.’

Op de website www.seksualiteitemb.nl kunnen professionals kennis of handreikingen toevoegen en vragen stellen