Door Martin Zuithof – Jaarlijks krijgen zo’n 160.000 65-plussers te maken met mishandeling.

De meeste gevallen blijven verborgen, weet Mirjam van Dongen uit eigen ervaring.

Als sociaal-psychiatrisch verpleegkundige zag ze het zelf ook vaak over het

hoofd.

‘Vooral situaties van ontspoorde zorg, met ouderenmishandeling die ontstaat

vanuit overbelasting. Het slachtoffer zelf houdt het vaak binnenshuis, uit

gevoelens van loyaliteit, taboe of schaamte. Oudere mensen zoeken ook minder

makkelijk hulp dan jongeren. Pas als je snapt wat ouderenmishandeling is, wat

ontspoorde zorg is, realiseer je je als hulpverlener dat je ermee te maken

hebt.’

Van Dongen is tegenwoordig preventiefunctionaris bij de ggz-instelling De

Grote Rivieren in Dordrecht. Sinds ze in 2000 voorlichtingsbijeenkomsten over

bestrijding van ouderenmishandeling organiseerde, raakte ze steeds meer

betrokken bij het onderwerp. In 2003 werd Van Dongen projectleider van het

project Bestrijding Ouderenmishandeling in Dordrecht en daarna voorzitter van

het gelijknamige Landelijk Platform. Binnenkort trekt ze als landelijk

ambassadeur het land in om gemeenten te stimuleren om een informatiepunt

bestrijding ouderenmishandeling te starten.

Deskundigen

onderscheiden zes vormen van oudermishandeling die zowel in persoonlijke als professionele relaties voorkomen:

lichamelijke en psychische mishandeling, verwaarlozing, financiële uitbuiting, seksueel misbruik en schending van rechten.

In alle gevallen is sprake van een

afhankelijkheidsrelatie.

Van Dongen: ‘Schending van rechten kan bijvoorbeeld betekenen dat als

iemand afhankelijk is van anderen voor zijn mobiliteit, de verzorgende partner

verhindert dat hij of zij bij de telefoon kan en daardoor geen contact meer kan

onderhouden met de buitenwereld. Een voorbeeld is ook de vrijheidsbeperking bij

ontspoorde zorg, waarbij iemand vastgebonden wordt.’

Uit een inventarisatie in 2005 blijkt dat het grootste gedeelte van de

mishandeling zich binnen partner- of kind-ouderrelaties afspeelt. ‘We zagen in

2005 veel financiële uitbuiting en veel psychische mishandeling. We registreren

minder seksueel misbruik, maar dat kan ook komen doordat er wellicht nog een

groter taboe op rust. Of seksueel misbruik meer voorkomt in de persoonlijke of

professionele sfeer hebben we niet onderzocht.’

Ook hulpverleners, notarissen en zelfs geestelijken kunnen zich schuldig

maken aan mishandeling van ouderen. ‘Verwaarlozing in de zorg kan bijvoorbeeld

zijn dat je iemand bewust heel lang in zijn incontinentiemateriaal laat zitten.

Dan heeft de verpleegkundige geen zin of doet ze het gewoon om iemand te pesten

of macht over iemand uit te oefenen. Dat komt helaas veelvuldig voor. We hebben

veel cases uit het land en u zult versteld staan over wat er allemaal

gebeurt.’

U staat nog steeds versteld?‘Het is vaak afschuwelijk. In de

regio Dordrecht blijkt een kwart van de plegers te bestaan uit zonen met een

psychiatrisch of verslavingsprobleem. Dat zijn zieke mensen die zieke dingen

doen. Iemand in zijn incontinentieluier laten zitten is ernstig, maar je moeder

zo financieel uitbuiten tot ze haar huis uit wordt gezet vanwege schulden, of

geen eten meer kan kopen, is net zo erg.’

‘De reactie in het land is vaak: joh, het valt wel mee. De meeste

mensen zorgen natuurlijk goed voor hun ouders, maar het is niet zo dat respect

en eerbied voor ouderen altijd domineren. Als je ouder wordt, word je ook

afhankelijker in emotionele zin en in de verzorging. Dat is een van de

belangrijkste risicofactoren voor het ontstaan van ouderenmishandeling.’

Is de grotere rol van mantelzorg ook een risicofactor? ‘Ja,

dat is iets om je zorgen over te maken. Op 1 januari 2007 gaat de Wmo in. Er

komen steeds meer oudere mensen, ze worden steeds ouder en de gezondheidszorg

wordt zo ingericht dat er een steeds groter beroep op mantelzorg wordt gedaan.

Het risico is groot dat mantelzorgers zelf klachten ontwikkelen. Ze laten zich

slecht helpen en raken daardoor overbelast. Dan kan er oudermishandeling

ontstaan.’

‘Het is dus zaak dat we de gemeenten overtuigen van hoe belangrijk de

ondersteuning van mantelzorg is in relatie tot dit onderwerp. Bij de

indicatiestelling moet de mantelzorg meegenomen worden, zodat de mantelzorg heel

vroegtijdig geïnformeerd wordt over welke vormen van ondersteuning er zijn. Dan

kan die hulp tijdig worden aangevraagd.’

‘Je ziet het pas als je het gelooft’ is de titel van een brochure. Hoe

kan het dat u het als hulpverlener ook niet zag?

‘Het is zo invoelbaar dat veel mensen overbelast zijn, dat ze soms dingen

doen uit hun onmacht en onkunde die het daglicht eigenlijk niet kunnen

verdragen. Welbeschouwd is dat natuurlijk helemaal niet pluis en moet je hulp

zoeken om die problemen op te lossen. Dan gaat het vaak om ontspoorde zorg.

Tegelijk is het vaak zo onvoorstelbaar dat je je het gebrek aan respect voor

ouderen helemaal niet kunt voorstellen. Bij de moedwillige mishandeling is het

bijna te banaal om het in je hoofd te halen dat je zoiets doet. Maar het

gebeurt.’

Wat gaat u als landelijk ambassadeur doen?‘We pakken het per

provincie aan. In provincies waar nog weinig rond huiselijk geweld is, ga ik

naar de mensen van de projecten Huiselijk Geweld en kijk met hen hoe we de

bestrijding van ouderenmishandeling een plek kunnen geven. In de provincie

Utrecht zijn bijvoorbeeld nog geen initiatieven rondom ouderenmishandeling,

terwijl in Brabant vrijwel elke gemeente er een voorziening voor heeft. Ik doe

het dus samen met de mensen van lokale projecten huiselijk geweld of andere

initiatieven.’

Links: De
href=”http://www.kenniscentrum-ouderen.nl/KCO/docs/PDF/PUBLIEKSFOLDER.pdf”

target=_blank>factsheet Oudermishandeling en de
href=”http://www.dsp-groep.nl/cms/uploadedfiles/16CKOUDMISH%20Boekje%20Je%20ziet%20het%20pas%20als%20je%20het%20gelooft.pdf”

target=_blank>brochure ‘Je ziet het pas als je het

gelooft’ staan op
href=”http://www.kenniscentrum-ouderen.nl”>www.kenniscentrum-ouderen.nl .


href=”https://www.zorgwelzijn.nl:80/portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/tsge_portlet_zw_search_actionOverride/___2Fportlets___2Fts___2Fge___2Fsearch1___2Fcontent___2FgoToResult/_windowLabel/tsge_portlet_zw_search/tsge_portlet_zw_searchchannelId/5601/tsge_portlet_zw_searchitemId/56396/_desktopLabel/zorgwelzijn/_pageLabel/tgse_page_search_results/index.html”>Informatiepunten

ouderenmishandeling in gemeenten, Zorg + Welzijn 2 mei 2006,
href=”https://www.zorgwelzijn.nl/portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/_pageLabel/tsge_page_archief/tsge_portlet_news1_archiefsearch/true/tsge_portlet_news1_archiefchannelId/20107/tsge_portlet_news1_archiefid/54800/_desktopLabel/zorgwelzijn/index.html”

name=”Ouderenmishandeling inverpleeghuizen”>Signalen over mishandelingen in

verpleeg- en verzorgingshuizen nemen toe: ‘ Ouderen nemen de ellende vaak voor

lief’

,

Zorg

+ Welzijn 8 september 2004.
href=”https://www.zorgwelzijn.nl:80/portal/zorgwelzijn.portal/enc/_nfpb/true/tsge_portlet_zw_search_actionOverride/___2Fportlets___2Fts___2Fge___2Fsearch1___2Fcontent___2FgoToResult/_windowLabel/tsge_portlet_zw_search/tsge_portlet_zw_searchchannelId/20107/tsge_portlet_zw_searchitemId/54012/_desktopLabel/zorgwelzijn/_pageLabel/tgse_page_search_results/index.html”>Zorgcentrum-directeur

Kirchner over ouderenmishandeling: ‘Ik heb geleerd dat je alles open moet

gooien’ Zorg + Welzijn, 1

januari 2000