Betrokken en gedreven praat ze over de geestelijke gezondheidszorg in Nederland. Niet als onafhankelijk buitenstaander, zoals ze ruim twee jaar geleden als voorzitter van GGZ Nederland werd binnengehaald, maar als “lid” van de sector. Met het belang van de cliënt voorop. Oud-politica Andrée van Es (51) heeft de sector inmiddels goed leren kennen en ze vindt het ‘geweldig’. ‘Ik ben erg onder de indruk van de mensen die in de ggz werken. Deze tak van de gespecialiseerde gezondheidszorg vind ik erg mooi, met name omdat het om een goede relatie met andere partijen vraagt. Dat vereist om een brede blik. Ik heb veel tijd genomen om me in te werken; ik heb veel mensen gesproken, zowel uit het werkveld als cliënten en ook op verschillende afdelingen meegelopen. Inmiddels voel ik me er thuis’

Tijdens het vijfjarig bestaan van GGZ Nederland in november 2002, vertelde Andrée van Es de leden al dat het tijd werd dat de ggz niet meer aan ‘de achterste mem’ hangt, er achteraan loopt. Dat is door een groot deel van de leden positief ontvangen. ‘Je moet je niet afsluiten voor kritiek van bijvoorbeeld de justitiële jeugdinrichtingen over het gebrek aan plekken in de jeugdzorg, maar ook een actieve rol in de discussie hebben. De ggz wordt nog steeds vaak als een log bureaucratisch apparaat gezien waar moeilijk mee valt samen te werken, maar daar ben ik het niet mee eens. Lokaal is al veel tot stand gebracht op het gebied van samenwerking met welzijn, politie en woningbouwcorporaties. Toen we vorig jaar een convenant sloten met de politie over de crisisopvang, heeft dat op lokaal niveau goed uitgepakt. Het is gewoon een kwestie van doen, maar het duurt even voordat de resultaten zichtbaar zijn. Voor de ketenzorg heb je mensen nodig die willen aanpakken. Bij de een gaat dit beter dan bij de ander. Je bent afhankelijk van de juiste mensen. Maar het grootste deel van de sector heeft de wil om aan te pakken. Je afsluiten voor kritiek en je terugtrekken in een ivoren toren kan niet meer. Dit verandert razendsnel. Het “er op uit trekken” is ook iets dat door GGZ Nederland via de missie en zendingstaak wordt uitgedragen. Ik verwacht dat er binnen een paar jaar geen problemen meer zijn op het gebied van samenwerking.’

Splijtzwam

Grote problemen verwacht Van Es wel over het zogeheten ‘opknippen’ van de ggz. Per 1 januari 2006 wordt alle zorg die korter duurt dan een jaar niet meer vanuit de AWBZ (eerste compartiment) betaald, maar komt onder de ziektekostenverzekering (tweede compartiment) te vallen. Klinische zorg langer dan een jaar blijft in de AWBZ. Verder gaan diverse vormen van dienstverlening en ondersteuning in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) naar de gemeente. De financiering wordt dus in drieën gesplitst. ‘De nieuwe plannen zullen alle goede initiatieven fors doorkruisen. De wet is een verkapte bezuinigingsmaatregel. Niet alleen een bezuiniging, maar zelfs kapitaalvernietiging. Opvang, begeleiding en ondersteuning vallen nu onder de AWBZ, en zijn daarmee gegarandeerde rechten. Ik ben bang dat het recht op deze ondersteuning wegvalt. We zien wat de decentralisatie met het welzijnswerk heeft gedaan. De eigen bijdrage gaat omhoog en cliënten lopen het gevaar dat ze minder zorg krijgen dan ze nodig hebben. Is er niet voldoende zorg en ondersteuning, dan kunnen mensen vereenzamen, problemen uit de hand lopen en zullen uiteindelijk meer mensen opgenomen moeten worden. Goedkoper zal dit zeker niet zijn en bovendien is het voor veel mensen beter om thuis te blijven wonen.’

De integrale zorg voor ggz-cliënten gaat om combinaties van behandeling, zorg aan huis en dagbestedingsmogelijkheden. Door de drie verschillende financieringsstromingen wordt het voor alle partijen onoverzichtelijk, vindt Van Es. In plaats van de organisatie helder te maken, zadelt de overheid de sector met alleen maar ‘meer papierwerk en gedoe’ op.

‘En ik ben bang dat het werk van de ggz steeds meer wordt gedefinieerd in het kader van openbare veiligheid in plaats van zorg. Ik heb in mei een besloten gesprek met verschillende partijen over de vraag: hoe komen we hieruit? We moeten een alternatief bedenken voor de opdeling van de ggz, want ik ben bang dat de WMO als splijtzwam zal werken. De wet als verkapte bezuinigingsmaatregel werkt niet bevorderlijk voor de ketenzorg. Aanbieders van zorg krijgen een concurrentiepositie: wie levert bijvoorbeeld de thuiszorg en de dagopvang? Nu regelt de ggz het voor haar cliënten en het is noodzakelijk dat zij erbij betrokken blijft. Als de gemeente de dagopvang regelt, is er een kans dat zij zegt: dagopvang is voor iedereen hetzelfde. Maar we hebben met een specifieke groep te maken met andere behoeften dan bijvoorbeeld gehandicapten of ouderen. Eén dagopvang voor alle groepen cliënten werkt dan niet. Maar we moeten ook eerlijk zijn; als opvang of bijvoorbeeld thuiszorg goedkoper kan, dan moet dat ook gebeuren. Dat kan alleen als je naast het kijken naar besparingen ook in het oog houdt wat voor patiënten belangrijk is. Recht hebben op een kwalitatief zo goed mogelijk leven moet voorop staan, maar het lijkt wel alsof mensen met steeds minder zorg genoegen moeten nemen.’

Overzicht

De voorzitter van GGZ Nederland vindt dat het onderverdelen van de ggz in drie compartimenten de boel onnodig moeilijk maakt. Overheveling naar de basisverzekering, dat heeft GGZ Nederland altijd bepleit, vanwege de keuzevrijheid van de cliënt. Maar drie soorten financiering is wel erg veel en kan volgens haar rampzalige gevolgen hebben. Van Es: ‘Het bedreigende is dat door de marktwerking alleen gekeken wordt naar de goedkoopste vorm van zorg. Dat betekent dat experimentele behandelingen, of behandelingen waar van tevoren niet duidelijk is of ze werken, niet snel meer betaald worden. Dat staat ook de wetenschappelijke ontwikkeling in de weg. Gelukkig blijkt uit gesprekken met zorgverzekeraars dat ze de problemen erkennen. Zij weten ook dat resultaten van zorg soms pas op lange termijn zichtbaar worden.’

Ook leidt de nieuwe financiering volgens Van Es tot bureaucratie en gaat het veel onnodige tijd kosten. Dat is tegenstrijdig met de kritiek die de ggz krijgt op gebrek aan transparantie. ‘Dit maakt het er niet beter op. Bovendien kun je je afvragen waarom de ggz als onoverzichtelijk wordt gezien. Er is zoveel inspectie en controle, hoe kan het dan dat al deze organen blijkbaar de informatie niet helder krijgen? Ik vind dat helderheid voorop moet staan. Wie is waarvoor verantwoordelijk en wie legt aan wie verantwoording af. Het ministerie en de inspectie moeten dit eerst duidelijk organiseren. Dat je aan iedereen een andere verantwoording moet afleggen, maakt het er niet overzichtelijker op. De commissie-Beer heeft geadviseerd om één jaarverslag te maken dat voor alle toezichthouders geldt.’

De rol van de ggz in de verloedering en overlast van cliënten op straat, de discussie over het aantal jongeren dat wegens plaatsgebrek in de jeugdzorg in justitiële jeugdinrichtingen belandt, het aantal sessies psychotherapie dat steeds minder wordt en het opknippen van de ggz. Andrée van Es heeft de laatste tijd het gevoel dat ze op vijf schaakborden tegelijk aan het spelen is. ‘Er gebeurt momenteel zo ontzettend veel. Maar ik vind mijn baan erg leuk. Ik zit dicht bij de praktijk en kan de politiek vanuit mijn huidige functie ook beïnvloeden. Het is moeilijk om de politiek te overtuigen, dat moet je zorgvuldig opbouwen. Binnen GGZ Nederland zijn we heel intensief bezig geweest met dit proces. Het belang van ketenzorg voor chronisch zieken in de ggz was in de politiek geen issue. Na lang protesteren brachten minister en kamerleden onlangs tijdens een kamerdebat eindelijk het belang van goede ketenzorg naar voren. Het duurt even, maar uiteindelijk wordt er geluisterd naar argumenten. Geduld en tijd is noodzakelijk om dit werk vol te houden. Maar als iets dan eindelijk doordringt in de politiek, dan zorgt dat wel voor een klein “hallelujamoment”.’