Presentie, dat in 2001 met een boek werd gelanceerd, is goed aangeslagen en heeft een brede weerklank gevonden in de zorg en hulpverlening. Dat vindt Andries Baart, bijzonder hoogleraar en geestelijk vader van de Presentietheorie. ‘Presentie kijkt anders naar mensen en hun problemen, richt het werk anders in, legt de accenten anders in professionaliteit, leiding geven en kwaliteit bewaken en dat blijkt meer dan welkom.’ Maar kan het ook anders?

Verstandige professional

‘Zeker’, zegt Baart vol overtuiging. ‘Presentie is anders doordat het door en door relationeel kijkt, denkt, werkt en evalueert, en precies dat maakt contact met een diep verlangen van veel professionals in de sector zorg en welzijn. Zo willen ze werken en daarom vinden ze dat er hulp moet worden verleend met de menselijke maat. De presente professional is een verstandige professional, die nadenkt over hoe je aansluit bij je cliënt en waar je beter de regels de regels kunt laten. Hij snapt waar zijn vak over gaat en in dat licht maakt hij afwegingen en keuzen , als professional.’

Ongehoorzaam

Komt de professional dan niet in de problemen als hij afwijkt van de regels? ‘Je moet je ook houden aan de regels, maar soms word je door te lang en te blind gehoorzaam te zijn aan regels juist onbarmhartig en breng je cliënten in de problemen met hulp die niet helpt’, zegt Baart. ‘Je hebt als professional wel iets uit te leggen als je “ongehoorzaam” bent. Bijvoorbeeld aan de inspectie of aan de gemeente, maar ook aan collega’s en cliënten. Presentie vraagt reflectie, nadenken, en dat heeft alleen zin als de hele organisatie het doet.’ In de kanteling naar presentie ondersteunt de Stichting Presentie professionals, maar dus ook leidinggevenden, kwaliteitsfunctionarissen, managers en besturen. ‘Je moet presentie in de zorg horizontaal bevorderen en dicht bij de cliënt brengen, maar ook verticaal doorvoeren in de organisatie, anders bloedt het dood en branden professionals af.’

Wijkteam

Professionals in het sociaal domein moeten niet zelden tussen de klippen van verschillende partijen door zeilen. Baart geeft een voorbeeld: ‘Wij zijn bezig met een onderzoek bij wijkteams in Utrecht. De werkers daar krijgen een dubbele boodschap: ze moeten de wijk in en zich afstemmen op de bewoners en wat dezen vragen en kunnen. Maar er moet wel uitkomen wat de opdrachtgever in gedachten had: zelfredzame burgers die zich om elkaar bekommeren. Dat geeft aanzienlijke spanningen: naar wie laat je je oren hangen? Wat je ook doet, helemaal goed is het nooit en je moet dus leren je te verantwoorden voor je handelen. Aan de opdrachtgever, aan de buurtbewoners, maar ook aan jezelf. Dat is lastig, maar toezichthouders en gemeenten snappen vaak heel goed dat het zo gaat en zo moet.’

Stichting Presentie en Zorg+ Welzijn beschreven de afgelopen maanden het wezen van relationeel werken. Presentiegrondlegger Andries Baart rondt de serie af. ‘Het is het ultieme criterium van relationeel werken: de afhankelijkheid van elkaar te verkiezen boven de verdeeldheid.’ Lees dit PREMIUM artikel hier >>

Dichtbij

Presentie moet je leren maar er zijn mensen met een grote aanleg. ‘Zij hebben de kern van Presentie in zich’, is de overtuiging van Baart. ‘Maar ook als je het niet kunt of er niet zo van houdt, moet je wel, waar kunnen zorg en welzijn het stellen zonder aansluiten, afstemmen, dichtbij komen?’ Kan de professional ook té dichtbij komen? ‘Dat is niet onze ervaring’, zegt Baart, ‘Mensen moeten inderdaad leren omgaan met nabijheid. Het betekent dat je niet óp afstand van je cliënt moet staan, maar ook dat je wel mét afstand moet kunnen werken. Houd je kop erbij, denk na of je iets wel moet doen. Mag een huisarts zijn 06-nummer geven? Nee. Maar soms moet je dat wel doen. Wanneer dat “soms” is, weet je niet. Dat zie je pas als je dichtbij komt.’

Op 17 april neemt Andries Baart afscheid van de Stichting Presentie met het symposium: ‘Waarnemen: een kunst’. Klik hier voor meer informatie.