Wat is het basisinkomen precies? ‘Een basisinkomen is een vast (maand-)inkomen, dat de overheid  aan iedere burger verstrekt of garandeert zonder daar voorwaarden bij te stellen. Het heet basisinkomen omdat het net genoeg is om van rond te komen. Wie een hoger inkomen wil, blijft aangewezen op andere bronnen zoals inkomsten uit arbeid.’ Dat stelt de Vereniging Basisinkomen op haar website. De belangenvereniging hanteert vier criteria waar een onvoorwaardelijk basisinkomen aan zou moeten voldoen: het is een individueel recht voor ieder mens, er is geen inkomens- en vermogenstoets, het bedrag is hoog genoeg voor een menswaardig bestaan en er is geen dwang tot arbeid of tegenprestatie.

Experiment

In de Nederlandse politiek wordt steeds meer gesproken over het basisinkomen. Omdat er nog geen vaste afspraken of regels zijn gemaakt, zijn er verschillende gemeenten die ermee willen experimenteren. Zo ook Terneuzen. Het idee was om twintig inwoners te selecteren die al minimaal drie jaar een uitkering en geen andere inkomsten of schulden hebben. Deze inwoners zouden twee jaar lang een maandelijkse gift van de gemeente krijgen van 993 euro. Hiervoor hoeven ze niets te doen, behalve hun uitkering inleveren. De gedachte hierachter is dat ze gezonder gaan leven als ze zich minder zorgen hoeven te maken over inkomen. En wie gezonder is, participeert meer.

 Participatiewet

Dit klinkt allemaal mooi, maar het gaat dus tegen de Participatiewet in. Hoe kan dat? Dat zocht Gjalt Schippers uit voor Sociaal Bestek. ‘Gemeenten kunnen bijstand aan een burger niet weigeren, het gaat immers om een fundamenteel recht vastgelegd in artikel 20 van onze Grondwet. Het behoort daarmee tot de zogenaamde klassieke grondrechten die op één lijn staan met ons recht van eigendom, vrijheid van meningsuiting, leven, vereniging, geloofsbeleving et cetera. Het grondrecht op bijstand van overheidswege is uitgewerkt in de publiekrechtelijke regeling van de Participatiewet.’

Uitkering

Experimenteren met een basisinkomen lijkt dus onmogelijk, omdat er een verplichting is tot het uitkeren van een uitlering. Waarom dacht de gemeente dan dat dit toch kan? Schippers: ‘Het gaat allereerst niet om een experiment met een onvoorwaardelijk, maar een voorwaardelijk basisinkomen. Die voorwaarden zijn: de deelnemers moeten bijstandsgerechtigd zijn op grond van de Participatiewet, afzien van dat recht op bijstand, en woonachtig zijn in één van de twee wijken van de gemeente die voor het experiment zijn geselecteerd. Omdat de gemeente rechtspersoonlijkheid bezit, staat het haar vrij om privaatrechtelijke rechtshandelingen te verrichten. Op grond daarvan kan ze een maandelijkse gift uit haar eigen vermogen schenken aan haar burgers, zo is de redenering.’

Tegenprestatie

En daar zit een knelpunt. Want in de Participatiewet is vastgesteld dat gemeenten regels moeten opstellen over tegenprestaties als ze een uitkering verstrekken. Het verstrekken van een basisinkomen waar geen tegenprestaties aan verbonden zijn, gaat dus compleet tegen de Participatiewet in.

Niet voorbij

Toch laat de gemeente Terneuzen het er niet bij zitten. In de raadsvergadering van eind januari besloot de gemeenteraad het experiment nog even uit te stellen na de kritiek van het ministerie van SZW. Maar dat betekent niet dat het experiment helemaal niet doorgaat. Het plan wordt verder uitgewerkt, in overleg met het ministerie, en opnieuw aan de gemeenteraad voorgelegd. Verantwoordelijk wethouder Cees Liefting laat aan de NOS weten dat hij ervoor blijft gaan. ‘Wat mij betreft is het nog niet voorbij.’

Lees het hele artikel van Gjalt Schippers in de Whitepaper Armoede in Nederland van Sociaal Bestek