Psycholoog Karen Ersche van de University of Cambridge, die de leiding had over het onderzoek, wilde uitzoeken wat het effect van beloning en straf is op het aanleren van gewoontes. Er werden 72 proefpersonen met een cocaïneverslaving en 53 proefpersonen zonder verslaving geselecteerd om deel te nemen aan twee verschillende tests die moesten aantonen wat het verschil in resultaat is tussen belonen en straffen.

Aangeleerd gedrag

In een eerste test moesten de proefpersonen zo snel mogelijk een knop indrukken wanneer ze een afbeelding op een beeldscherm zagen verschijnen. Voor iedere correcte en vlotte respons verdienden ze punten. Na een kwartier oefenen veranderde de opzet. Bij sommige afbeeldingen leidde het aangeleerde gedrag, het indrukken van de knop, nu juist tot puntenaftrek. Verslaafden bleken significant slechter in het onderdrukken van hun aangeleerde gedrag bij het uitblijven van beloning; ze bleven op de knop drukken, zelfs wanneer dat tot straf leidde. In een tweede experiment kregen de proefpersonen een nieuwe set plaatjes te zien. Ditmaal kregen ze bij sommige afbeeldingen een milde schok toegediend. Om de schok te voorkomen, moesten ze bij de bewuste afbeelding op een pedaal trappen. In deze opzet waren de cocaïneverslaafden minder geneigd het pedaal in te drukken om de negatieve uitkomst te vermijden.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking gebruiken relatief vaak overmatig alcohol en drugs, maar krijgen niet de zorg die zij nodig hebben. Dat stelt de landelijk werkende zorgorganisator Pluryn. Lees meer >>

Gewoonte

Sanne de Wit: ‘Het onderzoek toont de rigiditeit van het gedrag van verslaafden. Ze zijn zeer gevoelig voor een aanvankelijke beloning, maar kunnen hun gedrag slecht aanpassen als de omstandigheden veranderen. Ze gaan eerder over op de automatische piloot van een gewoonte.’

Belonen

Uit dit onderzoek kun je concluderen dat het in de behandeling van iemand met een cocaïneverslaving effectiever is diegene te belonen dan te straffen. ‘Het benadrukken van de negatieve gevolgen van een verslaving ‘hou ermee op, anders raak je je baan kwijt’ is in veel gevallen niet effectief. Sterker nog, het brengt stress met zich mee en uit eerder onderzoek blijkt dat stress mensen juist terugwerpt op hun gewoonten.’ Wat volgens De Wit effectiever zou kunnen zijn, is de verslaving vervangen door een andere positieve gewoonte. ‘Ik denk dan aan het opzoeken van gezelschap van vrienden en familie of het oppakken van een sport als alternatief voor drugsgebruik.’ Ook het belonen van het niet-gebruiken kan een oplossing zijn. Dit gebeurt al in een onderdeel van cognitieve gedragstherapie. Verslaafden kunnen dan bijvoorbeeld vouchers verdienen als ze niet gebruiken. Met die vouchers kunnen ze vervolgens naar de sportschool of uit eten. Op deze manier wordt het gewenste gedrag beloond.