Het onherroepelijke einde van de Nuso is in zicht. Deze landelijke vereniging voor speeltuinwerk en jeugdrecreatie ontvangt jaarlijks 763.069 euro subsidie, die stapsgewijs tot 2006 wordt afgebouwd. Dan krijgt Nuso niks meer. ‘De vereniging blijft wel bestaan, verwacht beleidsmedewerker Joost van Alkemade, ‘maar de professionele ondersteuning verdwijnt. Dat betekent dat veertien mensen hun baan verliezen. En negenhonderd lokale speeltuinbesturen kunnen niet meer ondersteund worden. Geen adviezen meer over zaken als fondsenwerving en veiligheidsbeleid, geen hulp meer bij onderhandelingen over prijs en garantie van speeltoestellen.’ Op termijn kan volgens Van Alkemade ook de veiligheid in de speeltuinen op het spel komen te staan. ‘Veel besturen hebben geen verstand van het veiligheidsgebeuren.’

Het ministerie vindt dat speeltuinwerk een lokale aangelegenheid is, die lokaal ondersteund moet worden. ‘Gemeenten willen wel geld in een speeltuin steken, maar niet in landelijk advieswerk,’ volgens van Alkemade.
De verbazing bij de Nuso over de opgelegde bezuiniging is zo groot omdat de vereniging twee jaar geleden, samen met het ministerie van VWS, een nieuwe subsidieregeling heeft opgesteld.

De Nuso en het ministerie waren het erover eens dat de structurele instellingssubsidie omgezet zou worden in een op resultaat geënte programmasubsidie. Dus dacht men bij de Nuso nog dat deze bezuinigingen aan hun deur voorbij zou gaan. Van Alkemade: ‘We zijn voor 95 procent afhankelijk van rijkssubsidie. Je kunt je instelling niet even in drie maanden omzetten van een overheidsgefinancierde naar een marktgefinancierde organisatie.’

Honderd procent club

De Nuso is een van de 130 organisaties die behoren tot de club van honderd procent: instellingen die hun totale subsidie verliezen. Het ministerie vindt de versnippering van subsidies te groot en er is te veel overlap tussen instellingen, met name op het terrein van emancipatie, jeugd, sport en maatschappelijke hulpverlening. Veel bedragen worden verstrekt op ‘historische grondslagen,’ stelt VWS. Het bedoelt daarmee dat het eigenlijk geen flauw idee heeft waarom sommige instellingen zo veel geld en andere zo weinig krijgen. Diverse voorlichtingsactiviteiten wil VWS weer zelf ter hand nemen, in plaats van ze uit te besteden aan gesubsidieerde instellingen.

Landelijke steunfuncties op het gebied van zorg en welzijn behoren volgens VWS niet tot de taak van de rijksoverheid. Als de uitvoering bij gemeenten ligt, moeten die ook maar voor de ondersteuning zorgen. Ook gaat het ministerie stevig snijden in belangengroeperingen. Zoals in de 27 landelijke jeugdorganisaties (ljo’s).

‘Het overgrote deel van deze organisaties heeft dezelfde doelgroep, maar een verschillende achtergrond. Er is sprake van versnippering en daardoor ondoelmatigheid,’ zo is te lezen in de nota ‘Kennis, Innovatie, Meedoen,’ waarin minister Hoogervorst zijn subsidiebeleid uiteenzet. Een titel die door menige instelling nogal cynisch wordt gevonden. Want de organisaties en verenigingen die worden gekort of wegbezuinigd menen dat dit nu precies is wat ze al jaren doen: Kennis verzamelen, initiëren en ondersteunen van innovaties, en ervoor zorgen dat de achterban kan participeren.

Zo ook het wegbezuinigde Jopla, een platform van jongeren met een handicap, en SHJO, organisatie voor slechthorende jongeren. ‘We worden voor 94 procent gefinancierd door het Rijk, zegt Ad Kop, directeur van Jopla/SHJO. ‘Het geld dat we van de leden krijgen is net voldoende om de ledenadministratie te voeren. Verder zullen we met alles stoppen: de ontmoetingen, de lotgenotencontacten, de belangenbehartiging,’

Dertig procent club

Behalve de 130 instellingen die hun volledige subsidie kwijtraken, zijn er instellingen waarvan het ministerie meent dat veel van hun werkzaamheden overlappen. Het gaat voornamelijk om gesubsidieerde landelijke welzijnsinstellingen, zoals het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW), het Trimbos-instituut, het expertisecentrum voor de jeugdzorg Collegio, het Verwey-Jonker instituut, het Landelijk Centrum Opbouwwerk en de Nederlandse Gezinsraad. Deze organisaties krijgen volgend jaar een korting van tien procent, oplopend tot dertig procent in 2005.

‘Dat betekent dat het NIZW eenderde moet inkrimpen,’ zegt Hans Simons, voorzitter van de raad van bestuur van het NIZW. ‘Een dergelijke operatie brengt onherroepelijk gedwongen ontslagen met zich mee en dat houdt in: minder input aan de sector zorg en welzijn.’ Ook Simons is verbaasd over de titel ‘Kennis, innovatie, meedoen’ van het rapport: ‘Kennis en innovatie zijn de pijlers van het NIZW. Door zo fors te bezuinigen op de landelijke infrastructuur voor zorg en welzijn, wordt veel kennis en deskundigheid overboord gegooid. Terwijl daar nog zoveel winst te behalen is.’

Overigens vindt Simons het niet verkeerd dat de instellingen, die samen die kennisinfrastructuur vormen, zich nu gedwongen zien te herstructureren. ‘Daar liggen kansen om meer maatschappelijk effect te sorteren en de doelmatigheid te verbeteren.’

Het Trimbos-instituut denkt niet dat het nog veel zal kunnen bezuinigingen door meer samenwerking op het gebied van de kennisinfrastructuur. Jan Walburg, voorzitter van de raad van bestuur: ‘We vallen onder de welzijnswet, maar als kennisinstituut voor geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg zijn we eigenlijk een instituut op het gebied van gezondheidszorg. Vandaar dat er ook nauwelijks winst voor ons te behalen is uit meer samenwerking met welzijnsinstellingen.’ Het stoort Walburg dat de bezuinigingsnota het instituut omschrijft als welzijnsinstelling. ‘We krijgen dus bezuinigingen opgelegd op basis van foute argumenten.’

Met een korting van tien procent kan het Trimbos-instituut nog wel leven, meent Walburg. ‘We gaan niet bezuinigen op inhoudelijke activiteiten, maar op de overhead. Want er vindt al zo weinig onderzoek plaats op het gebied van geestelijke gezondheidszorg.’ De twintig procent die daar per 2005 nog bovenop komt wil het Trimbos-instituut echter niet zonder slag of stoot accepteren. Daarover wil Walburg met VWS praten. ‘Als dat niet helpt, zullen we naar de rechter stappen.

Tien procent club

Een derde categorie instellingen die door de bezuinigingswoede van VWS wordt getroffen, is de club van tien procent. Dat percentage lijkt schappelijk, maar er schuilt een adder onder het gras. Instellingen die onder deze categorie vallen, behoren volgens het ministerie ‘niet langer bij het beleidsdomein’ van VWS. Ze moeten worden overgedragen aan een ander departement. En dan maar hopen dat er een departement te vinden is, want: ‘indien overdracht niet mogelijk is, zal de subsidie ten principale worden heroverwogen, met als mogelijke ultieme consequentie dat de subsidie beëindigd wordt’.

Bij de club van tien procent horen onder meer het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud), de Stichting Adviesbureau Drugs (SAD), Sjakuus, het expertisecentrum Leeftijd en Maatschappij, Vluchtelingenwerk Nederland en Forum, instituut voor multiculturele ontwikkeling. De club van tien procent bevindt zich in de meest onzekere situatie. Forum-directeur Sadik Harchaoui: ‘We weten dat het niet bij die tien procent blijft.’ Hij acht de kans groot dat een overgang naar een ander ministerie personele consequenties zal hebben.

Met overdracht zelf heeft Harchauoui wel vrede. ‘Als je het hebt over zaken als emancipatie, integratie en criminaliteit kun je je afvragen of VWS wel het meest geschikte departement is.’ Harchauoui vindt het een zeer ongelukkig moment om met bezuinigingen te komen. ‘De overheid hamert op participatie, inburgering, emancipatie. Je kunt wel roepen dat dit vanuit de mensen zelf moet komen, maar dat moet wel gemobiliseerd en geëntameerd worden. Zonder Forum heeft de overheid bitter weinig instrumenten om dergelijke veranderingen tot stand te brengen.’