Het kabinet kondigt drie wijzigingen aan. Een daarvan is een reactietermijn voor schuldeisers, wat inhoudt dat zij voor een bepaalde tijd moeten reageren op een verzoek tot een schuldregeling. Wat die termijn wordt wil het kabinet uitwerken in een wetsvoorstel. Schuldeisers worden dan niet verplicht om mee te werken, wel om tijdig te reageren. Over de meewerkplicht beslist de rechter.

Verschillen reactietijd schuldenregeling

Het overgrote deel van de schuldeisers reageert nu al tijdig op voorstellen voor schuldenregelingen, benadrukt Bureau Bartels, dat dit punt onderzocht voor het kabinet. Wel constateert het bureau hierin (geringe) verschillen tussen schuldeisers. ‘Overheidsschuldeisers reageren overwegend sneller dan private partijen. Wat hier meespeelt, is in hoeverre een partij is ingericht om met dergelijke verzoeken om te gaan en of er bijvoorbeeld sprake is van deelname aan NVVK-convenanten. Ook de werkwijze van de schuldhulpverlener en schuldeiser maakt hierbij verschil (analoog of digitaal). Vooral banken/hypotheekverstrekkers, nutsbedrijven en verzendhuizen/webshops reageren vaker niet op tijd. Specifiek bij voorstellen voor schuldenregelingen blijken midden- en kleinbedrijven en privéschuldeisers vaak wat meer tijd (en uitleg) nodig te hebben.’

Argumenten vóór wettelijke reactietermijn

Ondanks het overwegend positieve beeld willen minister Dekker (Rechtsbescherming) en staatssecretaris Van ’t Wout toch een reactietermijn. Hun argumenten zijn dat als een schuldeiser niet reageert dit van negatieve invloed kan zijn op de motivatie van de persoon met schulden. Bovendien kan de ene schuldeiser er last van hebben als de andere niet reageert. Zeker als dat een kleine schuldeiser is, die zonder schuldenregeling mogelijk zelf betalingsproblemen krijgt. Goede punten, vindt Tamara Madern, lector ‘Schuldpreventie en Vroegsignalering’ aan de Hogeschool Utrecht. Een wettelijk vastgelegde reactietermijn zou volgens haar dan ook een logische stap zijn.

Andere wijzigingen

De andere wijzigingen betreffen de goede trouw-toets en de toegang tot de wettelijke schuldsanering bij nieuwe schulden. Nu wordt bij een toelatingsverzoek tot wettelijke schuldsanering beoordeeld of de schuldenaar vijf jaar lang te goeder trouw is geweest. Dat blijkt te strikt, bijvoorbeeld bij psychische of verslavingsproblematiek. De termijn van deze goede trouw-toets gaat van vijf naar twee jaar. Dat moet het risico verkleinen dat schuldenaren in een minnelijk traject blijven hangen of uit beeld verdwijnen zonder oplossing.

Toegang tot wettelijke schuldsanering

Bovendien moet het straks mogelijk zijn voor mensen die binnen tien jaar opnieuw in de schulden komen toch toegang krijgen tot wettelijke schuldsanering, nu kan dat nog niet. ‘We willen dat de rechter de mogelijkheid krijgt om mensen die buiten hun schuld – bijvoorbeeld als gevolg van een economische crisis – binnen tien jaar opnieuw in de financiële problemen komen, wel opnieuw toe te laten tot de wettelijke schuldsanering. Hetzelfde geldt voor mensen die een eerder traject niet hebben kunnen afmaken, maar daartoe nu wel in staat worden geacht’, schrijven de minister en de staatssecretaris.

‘Afwachten’

Ook dit zijn verstandige maatregelen, zegt Madern, al benadrukt ze dat al deze maatregelen eerst nog wettelijk vastgelegd moeten worden. ‘Dat kan nog wel even duren. Over het belang van de vereenvoudiging van de beslagvrije voet was iedereen het in 2012 al eens. De wet daarvoor gaat pas 1 januari 2021 in. En het is maar afwachten hoe het politieke landschap er na de verkiezingen in maart uitziet.’

Van vertrouwen naar bestraffen

Wat er vooral toe doet is dat ook dit kabinet weer meer opschuift naar uitgaan van vertrouwen in mensen met schulden, in plaats van te focussen op bestraffen, zegt Madern. ‘Dat is een positieve ontwikkeling die al langer gaande is en veel stress kan wegnemen bij burgers. Hopelijk blijft vertrouwen de gekozen weg, want met de coronacrisis komen er nog veel financiële problemen op mensen af. De kans dat die problemen zich blijven opstapelen is kleiner als vroegtijdig naar de persoon achter de schulden wordt gekeken. Voortdurend hekken neerzetten is ook niet in het belang van schuldeisers.’

Sociaal professional is cruciaal

Dat vertrouwen in mensen met schulden moet dan wel benut worden, en daarvoor heeft de sociaal professional een cruciale taak, benadrukt Madern. ‘En niet alleen de schuldhulpverlener, maar ook juist de sociaal professional die mensen ondersteunt die twee of drie schulden hebben. Dan al is het moment om een duidelijk overzicht te krijgen van wie die schuldeisers zijn en wat de reden van de schulden is. Want dat overzicht krijgen is voor heel veel mensen lastig. Er wordt al jaren hard gewerkt aan bijvoorbeeld apps om dit makkelijker te maken, maar ingewikkeld blijft het.’

Volledig plaatje

Madern geeft de zorgverzekering als voorbeeld. ‘Veel mensen die het financieel niet zo breed hebben nemen de goedkoopste verzekering. Als ze dan medische zorg nodig hebben kunnen de kosten flink oplopen. Maar bijhouden hoe hoog precies is lastig, want je moet eerst weten hoe het met je eigen bijdrage zit, en de factuur kan maanden op zich laten wachten.’ Werk dus ook bij een cliënt met twee of drie schulden al aan een zo volledig mogelijk plaatje, adviseert Madern.

Vooroordeel

Onterecht bestaat bij sociale professionals het beeld dat met name overheidsinstanties niet graag meewerken aan een schuldenregeling, zegt Madern. ‘Als je in staat bent met een duidelijk verhaal te komen willen ze dat meestal wel. Laat schuldeisers zien dat die cliënt bereid is mee te werken, en dat het onverstandig zou zijn in één keer een groot bedrag te vragen.’

‘Schulden niet bagatelliseren’

Voor het contact met de cliënt heeft Madern ook een belangrijk advies: bagatelliseer schulden niet. ‘Ik hoor soms dat iemand met een schuld van duizend euro te horen krijgt dat dat toch niet zo erg is. Zo’n reactie is misschien te verklaren, zeker van een professional die ook mensen met schulden van tienduizenden euro’s ondersteunt. Maar degene met zo’n schuld voelt zich dan waarschijnlijk niet serieus genomen. Dat is niet bevorderlijk voor de motivatie om uit de financiële problemen te komen en te blijven. Dat is jammer, want juist deze vroegtijdige hulp kan een verschil maken. Iedereen met kleine en met grote schulden moet hulp kunnen krijgen.’