Wel seksueel getinte appjes durven sturen, maar niet meer durven flirten ‘in het echt’. Hoe verloopt de seksuele ontwikkeling van pubers tegenwoordig en welke invloed hebben sociale media daarop? De huidige generatie heeft nooit een wereld gekend zonder internet en social media. De druk om online goed over te komen ligt hoog. Wat doen online media met hun zelfbeeld, hun sociale vaardigheden, en hun seksuele weerbaarheid? Wat zijn de risico’s waar jongeren tegen aanlopen als het bijvoorbeeld gaat over seksueel geweld? En hoe kun je hier als sociaal werker mee omgaan?

Invloed van technologie

Marianne Cense: ‘Jongeren ontwikkelen zich altijd binnen een cultuur en binnen de mogelijkheden die hun omgeving biedt. Als je analyseert hoe die omgeving er voor jongeren in Nederland anno 2018 uitziet, dan spelen sociale media en nieuwe technologieën daarin een grote rol. Dat biedt mogelijkheden, maar er zijn ook risico’s. Denk bijvoorbeeld aan prestatiedruk en de dubbele seksuele moraal.’

Veel mogelijkheden

In eerste instantie wil de onderzoeker vooral benadrukken dat er met de opkomst van nieuwe technologieën heel veel mogelijkheden ontstaan zijn. ‘Er gebeuren veel speelse dingen die horen bij het ontdekken van wie je bent, wat je kan en hoe het leven in elkaar zit. Een goed voorbeeld daarvan zijn bijvoorbeeld datingapps en online forums. Als je als jongere twijfelt over je geaardheid, kun je heel gemakkelijk in contact komen met anderen en bondgenoten vinden. Uit onderzoek blijkt dat met name jongens met homoseksuele gevoelens veel gebruik maken van datingapps. De technologie komt dus tegemoet aan een behoefte die er is. Maar ook voor heteroseksuele of lesbische tieners biedt een datingapp als Tinder kansen. Ze kunnen bijvoorbeeld op een veilige manier, online in plaats van fysiek, ontdekken hoe ze in de markt liggen. Kijk dus als sociaal professional niet alleen naar risico’s, maar ook naar mogelijkheden. We moeten de speelruimte die jongeren krijgen niet te veel willen indammen.’

Inschatten van risico’s

Dat gezegd hebbende, wijst Cense erop dat er uiteraard ook risico’s zijn. Want waar het sturen van een naaktfoto speels bedoeld kan zijn, kan het heel vervelend aflopen als deze wordt doorgestuurd en degene die de foto maakte het middelpunt wordt van spot of slutshaming. ‘Goed inschatten wat de risico’s of gevolgen van hun online acties kunnen zijn is voor jongeren soms lastig.’

Dubbele seksuele moraal

En in dit kader zijn er voor meisjes misschien wel meer risico’s dan voor jongens. Dat komt volgens Cense door de dubbele seksuele moraal. ‘Er wordt heel snel geoordeeld over meisjes die zich buiten de lijntjes begeven. Voor jongens geldt dat minder. Sterker nog, zij worden er soms zelfs om geprezen. Zeker meisjes met een andere culturele achtergrond lopen risico’s om bijvoorbeeld gechanteerd te worden omdat ze risico lopen hun goede naam kwijt te raken.’

Rol voor docenten en jongerenwerkers

Maar is die dubbele seksuele moraal niet van alle tijden? Nu gaat het om online, maar een jaar of twintig geleden waren jongens stoer als ze met veel meisjes gezoend hadden en een meisje dat met veel jongens had gezoend was juist een hoer. ‘Het is niet constant hetzelfde gebleven’, meent Cense. ‘Toen ik zelf op de middelbare school zat, wat langer geleden dan twintig jaar, was het minder erg dan nu. Het zijn volgens mij altijd golfbewegingen. Nu zie je aan de ene kant de invloeden van bijvoorbeeld YouTube filmpjes waarin rappers seksistische beelden over man-vrouw verhoudingen overbrengen en aan de andere kant zie je dat steeds meer jonge feministen zich roeren. Het vraagt veel van onder meer docenten en jongerenwerkers om die dubbele seksuele moraal te doorbreken, maar ik denk wel dat het kan.’

Wat kun je doen?

Hoe jongerenwerkers en docenten kunnen bijdragen aan het doorbreken van de seksuele moraal en aan het beperken van de risico’s die jongeren kunnen lopen, daar heeft Cense wel tips voor. ‘Zeg in elk geval niet, zoals de politie, dat jongeren geen risico’s moeten nemen door bijvoorbeeld naaktfoto’s te sturen. Dat als ze zich gedeisd houden, hen niets kan overkomen. Daarmee beperk je ze te veel. De wereld van tegenwoordig is nu eenmaal online. Jongeren maken overal foto’s van die ze posten, ze communiceren door middel van emoji’s. Een brief schrijven is niet meer van deze tijd.’ Wat je wel kunt doen, is jongeren leren hoe ze om kunnen gaan met technologieën. ‘Maak ze weerbaar. Praat met ze over hun eigen gedrag en hun ideeën. En richt je daarbij niet op het individu, maar op de groep. Laat ze met elkaar in gesprek gaan over de vraag waarom ze hard over iemand oordelen, wat ze zelf doen als ze een naaktfoto toegestuurd krijgen. Sturen ze die wel of niet door? En wat vinden ze daarvan? Probeer zo de sociale norm te beïnvloeden. En stop niet na het creëren van bewustzijn maar ga een stap verder. Want wat zouden jongeren moeten doen als ze zich ongemakkelijk voelen bij wat een ander doet? Wat kunnen ze dan zeggen of doen? Probeer ze ook daarbij te begeleiden.’

Blaming the victim

En wanneer er iets mis gaat, is het grootste gevaar nog steeds victim blaming. Cense: ‘Het klinkt raar, maar nog steeds horen we van slachtoffers van bijvoorbeeld misbruik dat ze te horen krijgen “waarom was je daar dan ook alleen?”, “waarom zei je er niets van?”, “wat liep je er ook bij in die kleding”. We leven in een liberale samenleving waarin de verantwoordelijkheid in eerste instantie altijd bij jezelf ligt. Maar als je hoort wat voor maatregelen meisjes nemen, zoals nooit alleen naar de wc gaan en altijd hun mobieltje aan laten staan, kun je niet zeggen dat het aan hen ligt. Ze mogen gewoon glimlachen zonder er iets mee te bedoelen. Ze mogen een kort rokje dragen. We moeten zorgen voor een andere sfeer. Dus niet te veel tegen meisjes blijven roepen dat ze voorzichtig moeten zijn. Op de lange termijn willen we een gelijkwaardige samenleving waarin mannen en vrouwen vrij zijn om te doen wat ze willen. Op grote vlakken lukt dit in Nederland al best goed, maar de verantwoordelijkheid voor grenzen en veiligheid ligt nog te veel bij vrouwen en meisjes.’