Optimisten geloven dat de oplossingen die ze verzinnen werken. Ze geloven bijvoorbeeld dat het werkt om homo-acceptatie op een vmbo-school te vergroten via dialoogbijeenkomsten. Ze geloven dat de gevluchte Omar sneller integreert als hij werk heeft. Ze geloven dat Mark ervan leert als zijn rijbewijs tijdelijk wordt afgenomen nadat hij dronken achter het stuur is gekropen. In ons hoofd zijn er twee opties. In het beste geval werkt het zoals we bedacht hebben. In het slechtste geval werkt het niet. Baat het niet, dan schaadt het in ieder geval ook niet.
Slechter
Is dat echt zo? Stel dat de homo-acceptatie op de school juist afneemt omdat tijdens die bijeenkomst de anti-homomeningen niet genoeg worden tegengesproken? Stel dat Omar door die baan moet stoppen met zijn taallessen waardoor zijn taal snel achteruit gaat? Of stel dat Mark na het volgende uit de hand gelopen feest een buschauffeur mishandelt? Er is een derde optie: de situatie verslechtert door de goedbedoelde oplossing.
Donkere logica
Hadden we dit kunnen zien aankomen? Daarvoor moeten we de donkere logica af en toe opnemen in ons denken. Dat klinkt cru en dat is het ook. Want bij dark logic models vraag je je expliciet af welke negatieve gevolgen jouw positief bedoelde acties kunnen hebben. En je graaft nog een schepje dieper: waarom dan? Hoe zou mijn oplossing het probleem kunnen vergroten of een ander probleem kunnen veroorzaken?
Bijvangst
Natuurlijk is ons rasoptimistische geloof dat onze oplossingen werken hartstikke goed. Niemand raakt gemotiveerd door het denken aan negatieve consequenties. Maar als moment van reflectie zou het goed zijn de donkere logica zijn werk te laten doen. Geef de pessimist in jezelf de vrije ruimte. Wat zouden de negatieve gevolgen kunnen zijn? Als je daar zicht op hebt, kun je die negatieve gevolgen proberen te voorkomen. En dit levert een mooie bijvangst op: de kans dat je aanpak wél werkt wordt groter.
Thijs van den Enden is onderzoeker bij Movisie.
