De vorige keer vroeg Piet-Hein zich af of kinderen wel de juiste zorg krijgen in de jeugdzorg >>

’Ze’ en ’hen’ zijn in deze de kwetsbare mensen die ondersteuning nodig hebben. Mensen met een verstandelijke beperking, met psychische problematiek, met schulden, met gebrek aan ’zelf-regulatie’. ’We’ zijn professionals in zorg en welzijn, onderdeel van een zorgsysteem dat onvoldoende maatwerk levert.

Zelfredzaamheid

Sinds een aantal jaar geleden het begrip ’zelfredzaamheid’ op het schild werd gehesen, is er een gestage stroom aan onderzoeken op gang gekomen die voortdurend die zelfredzaamheid van ’hen’ ter discussie stelden. In het gesprek over financiële schulden bijvoorbeeld werd het fenomeen ’stress’ leidend. Mensen met schulden zijn door de stress daarover niet meer in staat juiste beslissingen te nemen. De WRR publiceerde een rapport over doenvermogen; voor veel burgers in dit land is de overheid te ingewikkeld, het dagelijks leven te complex. Denk bijvoorbeeld aan de steeds verder gaande digitalisering. Met het onderzoek ’De belofte van nabijheid’ werd zichtbaar dat er van het zo vaak gepredikte informele netwerk bij veel mensen of weinig sprake is of al overbelast. En op een Zorg+Welzijn congres over eenzaamheid hoorde ik onlangs dat ernstige eenzame mensen specialistische begeleiding nodig hebben. Zij kunnen zichzelf niet meer helpen. Enzoverder. De rode lijn: ’ze’ kunnen er weinig tot niets aan doen.

‘Integraal’

Maar wat betekent het bewijs dat kwetsbare mensen minder zelfredzaam zijn dan vijf jaar geleden beleidsmatig werd aangenomen voor de verantwoordelijkheid die mensen hebben voor hun eigen keuzes en gedrag? De vraag vind ik des te relevanter gezien de voortdurende inspanningen van zorg en welzijnsprofessionals om ‘integraal’ beter aan te sluiten bij de leefwereld van degene die ondersteuning behoeft. En de eveneens voortdurend beleden wens diens verhaal, diens ervaring, diens ’regie’ daarbij voorop te stellen. Daar valt veel voor te zeggen, maar ook dat het in die ontwikkeling zelden of nooit gaat over de eigen verantwoordelijkheid van die patiënt, cliënt of burger.

Oneerlijk

Hoogleraar Margo Trappenburg zei in een interview voor Zorg+Welzijn enkele jaren geleden dat het willen aansluiten bij iedere individuele situatie ‘… kan betekenen dat een burger een vorm van ondersteuning krijgt die een buurtbewoner een straat verderop niet krijgt omdat die, ondanks al zijn problemen, zijn leven beter op orde houdt, beter organiseert. Dat is eigenlijk oneerlijk.’ Die burger ‘een straat verderop’ neemt verantwoordelijkheid.

Kwetsbaar

En zorgethica Marian Verkerk in een ander gesprek voor Z+W: ’Volgens mij betekent de participatiesamenleving onder meer dat we gaan nadenken over hoe we ons leven zien als we kwetsbaarder, ouder worden. Nu gaan mensen pas nadenken over hoe het verder moet als het eigenlijk niet meer verder kan.’ Mensen die ‘kwetsbaarder, ouder worden’, hebben verantwoordelijkheid te nemen.

Expliciet

Een positieve kant van de term ’zelfredzaamheid’, of van een verwant begrip als ‘burgerkracht’, was dat daarmee impliciet ook die verantwoordelijkheid werd benoemd. Jouw leven is van jou, je hebt er recht op, je moet er zeggenschap over hebben, maar je bent er ook verantwoordelijk voor.

Eigen verantwoordelijkheid

Het is nu alsof je als burger in Nederland of geen problemen hebt of je hebt ze wel, maar daar kun je eigenlijk niet zoveel aan doen, want stress, want doenvermogen, want het systeem. De vraag naar de eigen verantwoordelijkheid van iemand voor het ontstaan en de aanpak van diens problemen lijkt er in het actuele sociaal domein weinig tot niet toe te doen. Dat is een mensbeeld waar je vraagtekens bij mag zetten.