Als het aan achttien Noord-Hollandse gemeenten ligt, sluit de gesloten jeugdzorginstelling Transferium van jeugdzorgaanbieder Parlan in Heerhugowaard haar deuren in januari 2019. Zij kopen de hulp liever in bij Horizon Jeugdzorg en Onderwijs, een aanbieder uit Zuid-Holland. Lees de laatste zin nog even: een aanbieder uit Zuid-Holland. Minderjarigen tussen de twaalf en achttien jaar die op last van de rechter in een gesloten setting behandeld moeten worden, krijgen dan een behandeling buiten de regio waar ze wonen. Dat zou zomaar een instelling ergens in Zuid-Holland kunnen zijn.

Maar wacht even:

• Wordt het dan niet een beetje lastig voor ouders om hun kind te bezoeken? Nog los van of ze de reiskosten kunnen ophoesten? De reistijd van Heerhugowaard naar, zeg, Rotterdam is anderhalf uur met de auto.
• Hoe oefent de jongere in zijn eigen gemeente stapsgewijs met weer thuis wonen of in een pleeggezin?
• Hoe integreert de jongere op de reguliere school in de plaats waar hij vandaan komt? Dat wordt vroeg opstaan als je van Zuid-Holland richting Alkmaar moet…

Recht op familieleven

Jeugdrechtadvocaten in Alkmaar vinden inderdaad dat de mogelijke sluiting ‘tegen de Jeugdwet indruist om de eigen kracht van jongeren te versterken en daarbij de sociale omgeving te betrekken’, mailt jeugdrechtadvocaat Nicolette Plat mij. ‘Sluiting is in strijd met het recht om het familieleven zoveel mogelijk te handhaven en contact tussen ouders en kind te bevorderen. Ook bemoeilijkt plaatsing buiten de regio het voor advocaten om een jongere even op te zoeken. Verder vindt de rechtszitting nu plaats op Transferium, waardoor jongeren op hun gemak zijn en ze niet als een crimineel in een politiebusje vervoerd worden en in een cel van het gerechtsgebouw moeten wachten op de zitting.’

Samenwerken en concurreren tegelijk?

Als je in een markt opereert, moet je expanderen. Groei betekent meer financiële armslag en beschikking tot meer mensen, gebouwen en expertise. Dat kan zorgen voor een breder en innovatiever aanbod. Marktwerking betekent ook concurrentie. Zo vergaand, dat instellingen elkaar ‘kapot concurreren’. En dan blijft er aan het einde niets over van het oorspronkelijke transitiegedachtengoed. Als de Noord-Hollandse gemeenten innovatievere, kortere en goedkopere hulp willen (wethouder John Does van Heerhugowaard stelt dat Horizon kortere trajecten kan aanbieden), was het dan niet handig geweest om met Transferium in gesprek te gaan? En willen we echt dat jeugdzorgorganisaties, die eigenlijk moeten samenwerken voor de beste hulp voor kinderen, tegelijkertijd strijden om wie zijn hulpaanbod mag verkopen? Zoals FNV-bestuurder Maaike van der Aar onlangs tegen me zei: ‘Jeugdinstellingen moeten elkaar met rust laten, loyaal zijn en elkaar niet wegconcurreren. Houd als aanbieder de discontinuïteit van zorg en hulp niet in stand.’

Eten of gegeten worden

Ik snap dat jeugdzorgaanbieders zoeken naar manieren om hun hachje te redden. Dat ze zich aanpassen aan de grillen en wensen van gemeenten in een zoektocht naar hun voortbestaan. Het is eten of gegeten worden. Maar daardoor lijkt de jeugdzorgwereld verworden tot een soort landjepik. Eind november dient een kort geding tegen de gunning. Maar vooral hoop ik op een discussie buiten de rechtszaal, zowel binnen als buiten de regio waar dit voorbeeld van marktwerking en aanbesteden speelt. Samenwerken met ouders, school en andere instanties helpen een jongere het best om (weer) gezond op te groeien. Die contextuele, gezinsgerichte benadering kan alleen op gang komen met ouders, school of werk in de buurt. Precies zoals de uitgangspunten van de transitie beogen.