Onze collega’s van Zorgvisie plaatsten onlangs een artikel met de kop Staatssecretaris belooft persoonsgerichte zorg bij verward gedrag op hun site. En daaronder: ‘De zorg komt integraal en op maat beschikbaar, uitgaande van de persoonlijke omstandigheden en behoefte. Er wordt rekening gehouden met alle levensgebieden, zoals wonen, inkomen, zorg en veiligheid.’
De vorige keer vroeg Piet-Hein zich af: is lef een professionele eigenschap? >>
In de afgelopen vijftien jaar heb ik enkele malen Jan Kremer mogen interviewen. Kremer is hoogleraar ‘patiëntgerichte innovatie’ aan het Radboud UMC. Hij kan op ontwapenend eerlijke wijze vertellen hoe hij in 2001, toen nog werkzaam als gynaecoloog, de patiënt ontdekte. ‘Ik maakte op advies van een goede collega samen met patiënten een sterkte/zwakte analyse van onze afdeling IVF. De schellen vielen me van de ogen. “Laat ons helpen”, zeiden die patiënten, “jullie zijn de experts van de behandeling, wij van het hebben van ons probleem”.’
Oogkleppen
2001. Ik heb sindsdien geen professional of bestuurder zo openhartig horen erkennen met wat voor oogkleppen hij of zij zorg kan verlenen. Kremer en zijn Radboud-collega’s Bas Bloem en Luciën Engelen namen, mét patiënten, het voortouw in het streven de patiënt zeggenschap te geven in de curatieve zorg die hij of zij krijgt. Kremers collega Bloem stal vele harten met de TED talk From God to Guide. De ontwikkeling ging gepaard met de nodige stijlbloempjes: patiënt centraal, de patiënt als partner, patiënts included, patiëntgericht, shared decision making en als hoogtepunt het door Kremer bedachte Tifkap: the individual formerly known as patient. Omdat een patiënt een mens is en een mens meer dan een patiënt.
Leitmotiv
In 2019 onderstreept een staatssecretaris ‘persoonsgerichte zorg’ als leitmotiv in de ondersteuning van mensen met verward gedrag. Een kleine zoektocht op Google leerde me dat de fine fleur van het Nederlands zorgstelsel vrolijk strooit met het begrip. Vilans heeft het over ’persoonsgerichte zorg is zorg die is afgestemd op iemands persoonlijke behoeften, wensen en voorkeuren.’ Op waardigheidentrots.nl lees je dat ’iemand met een zorg- en ondersteuningsbehoefte vooral een uniek persoon is met een eigen geschiedenis en een eigen toekomst. Bij persoonsgerichte zorg en ondersteuning is de cliënt altijd het uitgangspunt.’ Enzovoort.
Onpersoonlijk
Een paar dingen. Persoonsgericht is nogal onpersoonlijk. Persoonsgerichte zorg betekent letterlijk zorg die gericht is op de persoon. Het gaat dus over anderen, zeer waarschijnlijk professionals, die zorg richten op degene die zorg nodig heeft. Diegene is hier een persoon, geen mens, geen individu, maar een persoon. Anoniem. Wie dit semantisch geneuzel vindt, begrijpt te weinig van de discursieve macht van taal. ‘Gericht’ is evenmin fijnzinnig gekozen. Zorg richten op iemand lijkt mij niet de bedoeling.
Vanuit de professional
Persoonsgerichte zorg betekent ook dat degenen die het begrip omarmen denken vanuit de professional. Dat is degene die de zorg richt. Het staat denk ik, hoop ik, haaks op wat staatssecretaris Blokhuis bedoelt, namelijk dat je aansluit bij degene die zorg nodig heeft, dat je in samenspraak met hem of haar zorg en ondersteuning ontwikkelt. Mij lijken begrippen als ‘patiënt als partner’, ’shared decision making’ of ‘ ‘persoonsvolgend’ al beter, als je beleidsmatig en professioneel houvast wil hebben.
Waar je naartoe wilt
Maar het belangrijkste is dit. Een wonderlijk eigenschap van bestuurders in zorg en welzijn is het idee dat je het moet hebben over waar je naartoe wilt, wat de bedoeling is. Momenteel blijkbaar ‘persoonsgerichte zorg’. Ik hoor het een willekeurige bestuurder op een willekeurige bijeenkomst al zeggen: ’laten we vooral vooruit kijken, laten we werken aan persoonsgerichte zorg’, gevolgd door beleefd, vermoeid applaus.
Om je heen kijken
De essentiële vraag na bijna twintig jaar ’patiëntgerichtheid’ in de zorg is echter waarom het blijkbaar niet lukt, terwijl een staatssecretaris er wel goede sier mee denkt te maken. Waarom het nog steeds vooral afhankelijk is van individuele professionals. En bovenal wat er nu in de praktijk van alledag in de weg staat van zorg- en hulpverlening die mensen en hun verhaal serieus neemt, hen onderdeel maakt van de zorg die hij of zij krijgt. Het is soms echt beter om je heen te kijken in plaats van vooruit.
