De vorige keer legde Hanneke uit waarom wetenschap niet ‘slechts een mening’ is >>

Verbaasd was ik over de duizenden reacties op de tweet: mensen waren geschokt dat dit soort dingen in Nederland gebeuren én een heleboel twitteraars waren ervan overtuigd dat ik dit had verzonnen. Is het ontkennen van discriminatie van homo’s en lesbo’s nu ook een nationale sport?

Gewenning

Discriminatie klinkt voor veel mensen als zoiets als moord of een terroristische aanslag: het is afschuwelijk, maar gelukkig komt het bijna nooit voor in Nederland. Schijnt bedriegt. Of je denkt dat discriminatie veel voorkomt, hangt sterk af van je eigen positie in de samenleving: van je huidskleur, je seksuele voorkeur, je genderidentiteit, je voor-en achternaam, je religie en of je al dan niet een beperking hebt. Toen ik onderzoek deed naar anti-lesbisch geweld, ontdekte ik dat lesbische vrouwen soms een zekere mate van gewenning gaan ervaren. Zij hadden zo vaak scheldpartijen en seksuele intimidatie ervaren dat het bijna normaal was geworden. En soms leek er sprake van een bepaalde acceptatie: dit hoort nu eenmaal bij het lesbisch zijn. Terwijl mensen die niet tot de doelgroep horen, denken dat het gaat om incidenten, ervaart de doelgroep zelf de patronen.

#SorryJohan dat ik niet meer geholpen werd in een trouwjurken-winkel toen bleek dat ik met een vrouw ging trouwen. En sorry dat mijn vrouw en ik geweigerd werden door de trouwambtenaar. Ook sorry dat de kinderarts bij de geboorte van mijn dochter mij geen hand wilde geven

— Hanneke Felten (@Hannekefelten) 29 november 2018

Niet voldoende om alleen af te keuren

Gelukkig vindt de meerderheid van de bevolking discriminatie een probleem: 68 procent volgens het SCP. Tegelijkertijd vinden Nederlanders volgens hetzelfde onderzoek dat er te vaak geroepen wordt dat iets discriminatie is. Discriminatie wordt al gauw ontkend. Zelfs wanneer groepen racistische leuzen schreeuwen en de Hitlergroet brengen, zoals bij de intocht van Sinterklaas, eieren gooien naar antiracisme demonstranten en hen bedreigen met geweld, zijn er diverse deskundigen (bijvoorbeeld in het NRC) die beweren dat dit géén racisme kan zijn. Hoe kunnen we als samenleving discriminatie verminderen? Het erkennen van discriminatie als maatschappelijk probleem is daarvoor cruciaal, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek van onder anderen Gawronski. Het is dus niet voldoende om alleen discriminatie af te keuren. Je moet er ook van overtuigd zijn dat discriminatie vaak voorkomt om vervolgens je best te gaan doen niet te discrimineren. Proberen mensen duidelijk te maken dat discriminatie wel degelijk plaatsvindt en een groot probleem is, is dus een belangrijke strategie om discriminatie te verminderen.

Discriminatie-bewustzijn-paradox

Maar er is sprake van een discriminatie-bewustzijn-paradox. Want: of mensen al dan niet discrimineren, hangt sterk af van wat zij denken dat normaal is, wat zij denken dat anderen doen. Als jongeren denken dat het normaal is om te lachen om racistische of homofobe ‘grappen’, of om op een verjaardagsfeest met elkaar te mopperen over ‘al die buitenlanders’ en tijdens een voetbalwedstrijd ‘vuile homo’ te roepen naar elkaar, dan is de kans groot dat die jongeren dit ook gaan doen. Onderzoeker Elizabeth Paluck toonde aan dat voor ons eigen discriminerend of ander asociaal gedrag, het belangrijk is wat we denken dat anderen denken. Dan gaan we zelf ook zo denken. Als mensen dus merken dat er om hen heen veel discriminatie plaatsvindt, dan is de kans groot, dat een deel van hen denkt, dat dit normaal gedrag is en dus niet problematisch is. De rest doet het toch ook?

Zichtbaar

Daarom is het goed dat discriminatie zichtbaar wordt. Daardoor bestaat de kans dat een deel van de mensen het probleem serieuzer gaat nemen en meer hun best gaat doen om minder te discrimineren Aan de andere kant dreigt zo het gevaar dat een deel van de mensen juist meer gaat discrimineren ‘Iedereen doet het tenslotte, dus zal het wel niet zo erg zijn’.

Duivels dilemma

Een duivels dilemma dus voor mensen die zich met hart en ziel inzetten om discriminatie aan te pakken: van de ene kant discriminatie zichtbaar maken en van de andere kant duidelijk maken dat er veel verzet is tegen discriminatie. In die zin is #SorryJohan een goed voorbeeld: het heeft discriminatie ervaringen zichtbaar gemaakt voor wie dit onzichtbaar was én het heeft ook duizenden steunbetuigingen opgeleverd van mensen die aangeven dat zij het erg vinden dat dit voorkomt en er schande van spreken. Ik hoop dat we met z’n allen die lijn vasthouden: zichtbaar maken, meeleven en solidair zijn met elkaar en tegelijkertijd heel duidelijk maken dat deze en andere vormen van discriminatie onacceptabel zijn voor ons allen.

Hanneke Felten is senior projectleider en onderzoeker effectiviteit en diversiteit bij Movisie.