Een hulpverlener schreef mij enige tijd geleden: ‘Empowerment vind ik weliswaar een goede maar ook kapotgeschreven term.’ Dat zou kunnen, maar ik ben geen hulpverlener en mocht als ervaringswerker de afgelopen tien jaar verbluffende resultaten zien, als mensen door empowerment weer in contact met hun eigen kracht kwamen.

Herstelvisie

Natuurlijk weet ik dat genoemde termen snel sleets zijn geworden, maar dan toch een pleidooi voor het belang van empowerment. Vanuit de herstelvisie zal ik doel, werking en toepassing aanscherpen. Empowerment is al jaren de belofte binnen de sectoren zorg en welzijn, maar wat is het eigenlijk? Tegenwoordig wordt het in toenemende mate omschreven als strategie voor individuele zelfredzaamheid en zelfmanagement.  Oorspronkelijk heeft empowerment echter een collectieve en maatschappij-kritische betekenis die gaandeweg lijkt te zijn vervaagd.
Binnen de herstelvisie wordt een verbinding gelegd tussen beide opvattingen. Uitkomst is dat empowerment gaat over het overwinnen van maatschappelijke en persoonlijke weerstand, over individuen en collectieven, over kracht en kwetsbaarheid, over strijd en acceptatie, over autonomie en zorg. Om te kunnen onderzoeken of empowerment werkt is een genuanceerde benadering van het begrip noodzakelijk.

Levensvaardigheden

Binnen de herstelvisie, die vooral binnen de ggz opgang heeft gemaakt, is empowerment naast de begrippen herstel en ervaringsdeskundigheid de spil waar alles om draait. Want met name als mensen vanwege psychische problematiek de grip op hun leven kwijt zijn, dan zien we vaak dat ze het contact met zichzelf en hun krachtbronnen geheel of gedeeltelijk kwijt zijn geraakt.
Maar dit geldt evenzo voor mensen die met psychosociale dan wel zware levensproblematiek te maken hebben. Mensen raken nogal eens emotioneel ‘op de waakvlam’ en missen vaak de levensvaardigheden waardoor ze in een vicieuze cirkel van disfunctionele relaties en dynamieken zijn beland, soms zelfs al generaties lang. Vanwege een disfunctionele cocktail van structurele teleurstellingen, wantrouwen en en onmacht is men vaak niet of nauwelijks meer in staat het ‘begin van het bolletje wol’ te vinden.

Redden

De neiging van veel hulpverleners is om deze mensen te gaan redden en helpen. Nu is er niets mis met helpen, maar iedereen die langdurig in dit veld werkzaam is heeft weet van het dilemma ‘helpen werkt averechts, niets doen ook’. Want te actief helpen en redden haalt mensen juist uit hun kracht en schept de voorwaarden dat men kan gaan ‘leunen en steunen’.

Volwassenheid

Vandaar het grote belang mensen middels empowerment te ondersteunen om uit hun vicieuze cirkel te geraken. Empowerment, de edele en ingewikkelde kunst van mensen ondersteunen in hun herstelproces en hen stimuleren contact te maken met hun eigen kracht  en die te ontwikkelen, biedt perspectief op meer eigen regie eigen verantwoordelijkheid en het verwerven van autonomie. ‘Herstellen doe je zelf’ is dan ook het adagium van de herstelbeweging. Hiermee wordt het mogelijk zich weer een met zekere mate van volwassenheid te verhouden tot de soms weerbarstige werkelijkheid.

Wonderlijk fenomeen

Het sociaal domein staat van alle kanten onder druk. De consequenties van de decentralisaties en transities worden met de dag duidelijker. De problematiek die een geïndividualiseerde samenleving en een afgebouwde verzorgingsstaat met zich meebrengen wordt voorlopig niet minder. Meer en betere zorg en begeleiding zal niet betaalbaar blijken te zijn. Vandaar dat het noodzakelijk is dat de burger zelf weer meer kan gaan doen. Empowerment, mits goed begrepen en toegepast kan voor de hulpverlener een gereedschap zijn om adequaat verlichting te bieden voor zowel de doelgroep als zijn of haar functioneren. Vandaar dat ik voor meer aandacht voor en onderzoek naar dit wonderbaarlijke fenomeen pleit.

Hans van Eeken is ervaringswerker met herstelvisie en actief in het sociaal domein en betrokken op de ggz.