Professionals in de zorg en in het sociaal domein kregen ook met nieuwe regels en protocollen te maken. Zij deden hun best om die in te passen in hun dagelijks werk. Maar de leefwereld van mensen is gebaat bij nabijheid, compassie en maatwerk. Juist die aspecten kwamen door de medische- en economische dominantie van de maatregelen onder druk te staan.
Beheerst door angst
Mensen in verpleeghuizen gingen letterlijk kapot aan het gemis van nabijheid van hun geliefden. Hetzelfde zagen we gebeuren bij mensen in andere kwetsbare situaties. Hun schrijnende verhalen komen de laatste tijd steeds meer naar buiten.
Angst
We lazen een verhaal van een vrouw die haar dementerende schoonouders twee maanden in huis had genomen, om hen de gevolgen van sociale isolatie te besparen. Toen ze weer bezoek mochten krijgen in het verpleeghuis, brachten zij en haar man hen terug. Maar na al die weken moesten ze hun schoonouders met al hun spullen voor de deur van het verpleeghuis afzetten. Ze schreef: ‘We hebben het gevoel dat de instelling wordt beheerst door angst en niet door kennis of betrokkenheid. Oplossing voor de angst is een serie protocollen, die gelden als wet. Ik maak mij zorgen dat dit in het algemeen een groeiende cultuur is.’
Sociale gevolgen
Het sluiten van de verpleeghuizen, te weinig beschermingsmateriaal en de berichten in de media met de nadruk op levens redden, lieten professionals in de zorg en in het sociaal domein aanvankelijk weinig ruimte bij het uitoefenen van hun vak. Maar diezelfde professionals werden ook geconfronteerd met de sociale gevolgen van al die regels en protocollen.
Responsiviteit
Responsieve professionals hebben het vermogen om in te schatten wat werkelijk voor de ander van betekenis is. Maar uit onderzoek komt naar voren dat formele regels en protocollen zich in de praktijk slecht verhouden tot responsiviteit. Responsief zijn betekent niet dat alle regels opzij gelegd moeten worden. Het betekent wel bewust kiezen voor een andere volgorde: eerst kijken wat mensen zélf van waarde vinden en dan pas kijken hoe zich dat verhoudt met andere waarden, zoals bijvoorbeeld gezondheid of veiligheid van anderen. Een responsieve professional moet de ander kennen en begrijpen, om te kunnen doen wat voor de ander van betekenis is.
Persoonlijke betrokkenheid
Daarvoor is naast vakinhoudelijke kennis ook persoonlijke betrokkenheid van de professional nodig. Maar professionals in de zorg en in het sociaal domein bieden ook ruimte voor beraad over bestaansvragen en zijn meer in de kwaliteit van de relatie geïnteresseerd dan in de planmatige productie van kant-en-klare oplossingen.
Waarde
Deze ‘normatieve professionaliteit‘ houdt in dat professionals expliciet zoeken naar wat het leven voor een ander tot een goed leven kan maken. Dat gaat veel verder dan alleen de vraag hoe men gevrijwaard blijft van een virus. Het betreft de leefwereld van mensen. Normatieve professionaliteit is nodig om antwoorden te vinden op vragen die voorbij de standaard oplossingen gaan. Mogelijk was daar door alle onzekerheid aan het begin van een levensbedreigende crisis minder tijd voor. Ons pleidooi is dat het daar nú toch wel echt de hoogste tijd voor is.
Vertrouwen
Wij pleiten voor meer eigen afwegingsruimte voor professionals die dagelijks betrokken zijn bij de zorg of de ondersteuning van mensen in een kwetsbare situatie. Het zijn vakmensen, die intrinsiek gemotiveerd zijn om hun werk goed te doen. Regels en protocollen mogen daarbij niet in de weg staan, maar moeten helpend zijn voor lastige afwegingen die zij moeten maken. Professionals die daarvoor de ruimte en het vertrouwen krijgen vinden dan ook creatieve oplossingen. Want de meeste professionals in de zorg en het sociaal domein deugen.
Door: Janny Bakker-Klein, bestuursvoorzitter van Movisie, en Anita Peters, programmaleider Sociaal domein bij Movisie.
