Vaak ontbreekt een netwerk of hebben naasten hun eigen problemen of een slechte invloed, waardoor deze mensen sneller terugvallen. Een wijkteamlid gaf deze cliënten de eufemistische naam van moerasvogels.

Mensen in een kwetsbare positie vinden en krijgen waar nodig tijdig, passend en samenhangende ondersteuning in aansluiting op hun wensen en kunnen. Dat is waar wij als Movisie vanuit het programma Passende Ondersteuning aan willen werken. En ook al jaren mee bezig zijn. Maar ondanks alle (wetenschappelijke) kennis, ervaringen in de praktijk en goede bedoelingen vallen er nog altijd mensen tussen wal en schip. Onlangs kwam ik opnieuw een voorbeeld tegen van iemand die door opeenstapeling van problemen in een neerwaarts spiraal terecht kwam – of om bij de beeldspraak te blijven – steeds dieper het moeras in getrokken werd.

Het gaat om Mitchel, een jongen van net twintig met waarschijnlijk een licht verstandelijke beperking, die het afgelopen half jaar bij zijn vriendin en haar ouders heeft gewoond. Mitchel heeft sinds de lockdown geen werk. Doordat de kosten van zijn telefoonabonnement en zorgverzekering doorlopen krijgt hij schulden. Omdat hij geen vast woonadres heeft, vraagt hij geen uitkering aan. Het vinden van werk gaat moeizaam en hij gaat steeds meer blowen. De ouders van de vriendin geven aan dat dit niet zo langer kan en roepen hulp in. De jongen trekt noodgedwongen weer in bij zijn moeder in, die nog drie jonge kinderen heeft uit andere relaties. De jongen blowt veel en komt nauwelijks zijn slaapkamer uit en kampt met sombere gedachten.

Screening

Zijn alleenstaande moeder is manisch depressief en kan de zorg voor haar drie jongste kinderen al nauwelijks aan, laat staan de zorg voor haar volwassen kind. Het sociaal wijkteam zet psychische ondersteuning voor hem in gang, maar daarmee zijn de problemen niet opgelost. Er lijkt meer aan de hand te zijn. Maar voor screening zijn lange wachtlijsten. Ondertussen blijft de jongen bij zijn moeder wonen en lopen de spanningen op. Regelmatig escaleert dat in heftige ruzies. Moeder wil geen bemoeienissen van hulpverleners. De jongen vlucht het huis uit en zwerft sindsdien rond. Hij mist steeds vaker afspraken. Het sociaal wijkteam loopt tegen een muur van regelgeving en wachtlijsten op en heeft onvoldoende doorzettingsmacht.

Ze melden hem aan voor beschermd wonen. En krijgen te horen dat het ongeveer zes tot acht maanden duurt voordat dat hij opgeroepen wordt voor een intake. Het is dan niet zo dat hij na de intake direct geplaatst kan worden. Als blijkt dat hij in aanmerking komt voor beschermd wonen duurt het gemiddeld nog eens acht maanden voordat hij überhaupt geplaatst kan worden. Ter overbrugging wordt er een aanvraag gedaan voor een voorziening voor daklozen, die voor maximaal een jaar in een hotel kunnen wonen om hun leven weer op de rit krijgen. Maar de jongen voldoet niet aan de criteria, omdat hij onvoldoende zelfredzaam is en zijn ondersteuningsvraag te zwaar is; psychische problematiek, verslaving, schulden, dakloos.

Hete aardappel

Hoe kunnen we mensen zoals Mitchel wél passend en tijdig helpen? Hoe kunnen we voorkomen dat we onze hoofden wegdraaien, omdat iedereen er zich ongemakkelijk bij voelt en niet weet wat te doen? In de praktijk zien we steeds vaker dat met mensen zoals Mitchel als een hete aardappel heen en weer geschoven wordt tussen instanties. Het wijkteam doet een melding bij Veilig Thuis omdat ze zich zorgen maken over de veiligheid, Veilig Thuis legt het vervolgens weer terug bij het wijkteam omdat er onvoldoende bewijs is. Het wijkteam schakelt de crisisdienst in voor opname, maar die komen tot de conclusie dat de situatie niet ernstig genoeg is.

Steeds komt de bal terug bij het wijkteam. Een ding weten we zeker; gemakkelijke oplossingen bestaan niet. Het vraagt om een integrale werkwijze en een regisserende professional die vanuit een juiste basishouding samen met de inwoner op basis van onderling vertrouwen tot een plan van aanpak komt. En vervolgens de ondersteuning in goede banen leidt en afstemt met andere betrokkenen. Goede samenwerking, oog voor het hele systeem, maar ook voldoende discretionaire ruimte om datgene te doen dat nodig is, zijn hierin cruciaal.

Verkaveld veld

Mitchel heeft wat dat betreft geluk gehad. Zijn verhaal kwam via MEE bij een beleidsadviseur van een gemeente terecht, die stad en land is gaan bellen om voor hem een plek te regelen. Het is haar gelukt om de screening naar voren te halen. De jongen is gediagnosticeerd met autisme en verblijft nu in een beschermd wonen voorziening speciaal voor jongeren met deze aandoening. Uit verschillende onderzoeken weten we dat de wijkteams in een verkaveld veld van zorg en welzijn opereren. En dat de wijkteams sterk afhankelijk zijn van de bereidheid tot samenwerken van andere partijen.

Korte lijnen en elkaar vertrouwen op professionaliteit zijn cruciaal om snel door te kunnen pakken of om de situatie te stabiliseren (en verergering te voorkomen) in de overbruggingsfase tot er plek is voor specialistische zorg. Terug naar de beeldspraak van de moerasvogels. Jongens zoals Mitchel hebben iemand nodig die ze een touw of stok aanreikt; een houvast om uitputting en verder wegzakken te voorkomen. Zodat ze met rustige bewegingen en met behulp van anderen, zichzelf weer uit het moeras kunnen trekken.

Silke van Arum, senior onderzoeker en programmaleider Passende Ondersteuning bij Movisie.