Vijf jaar na de decentralisatie heeft het sociaal domein nog steeds last van de verschillende bloedgroepen: Jeugd, Wmo en Werk en Inkomen. Massieve kolommen die vooral druk in de weer met zichzelf lijken te zijn. Je ziet dat ook terug in hoe gemeenten voor deze taken zijn georganiseerd. Teams Werk en Inkomen, Jeugd en Wmo, met in hun kielzog eveneens naar deze indeling gespecialiseerde contractpartners.

Schromelijk tekort

Dat zorgt in het beste geval voor veel afstemmingsoverleg en weinig ruimte voor flexibiliteit en creativiteit, laat staan voor echt maatwerk. Nog maar weinig gemeenten zijn erin geslaagd om te werken vanuit de klantvraag en met integrale processen. Wet- en regelgeving, of op zijn minst de interpretatie daarvan, staan samen met de gescheiden geldstromen de optimalisatie van het sociaal domein in de weg. Daarmee doet het niet alleen zichzelf schromelijk tekort, maar vooral de kwetsbare inwoner met zijn hulpvraag.

Investeren

Financieel gezien staan Jeugd en Wmo bij vrijwel elke gemeente behoorlijk onder water. Als gevolg van de coronacrisis zal Werk en Inkomen zich daar spoedig bij aansluiten. Veel gemeenten moeten noodgedwongen diep in hun reserves tasten of simpelweg bezuinigen en staan voor lastige keuzes.  Dat terwijl investeren in preventie en innovatie de enige uitweg lijkt te zijn.

De hulpvraag van morgen

Preventie, omdat voorkomen nou eenmaal beter is dan genezen. Preventie, omdat we niet willen dat de kinderen van vandaag de hulpvraag van morgen vormen. Preventie, omdat je blijft dweilen als je vergeet de kraan dicht te draaien. Innovatie door met een frisse blik en vanuit de hulpvraag naar werkprocessen te kijken. Innovatie door te experimenteren met financiële ontschotting, maar vooral ook innoveren door van elkaar te leren en elkaar te inspireren.

Voorliggend veld

De komende jaren zal het accent moeten liggen op het terugdringen van dure maatwerktrajecten bij Jeugd en Beschermd Wonen. Dit alles zonder dat kwetsbare kinderen en volwassenen verstoken blijven van de hulp en ondersteuning die zij nodig hebben. Dat kan alleen maar door het voorliggend veld op lokale schaal zodanig in te richten en op elkaar af te stemmen, dat voor elke hulpvraag steeds  de meest kosten-efficiënte oplossing wordt gevonden.

Organisaties uitgedaagd

Daarvoor moet het centralistisch denken vanuit ‘oude’ kolommen en bestaande regelingen worden losgelaten. Samenwerken waarbij de inwoner met zijn hulpvraag centraal staat moet het uitgangspunt zijn. Niet het eigen organisatiebelang of de financieringsbron. Organisaties moeten hiertoe uitgedaagd worden. Professionals moeten hierin gestimuleerd en ondersteund worden. De afgelopen jaren laten zien dat dit niet vanzelf gaat. Dit kost tijd en gaat gepaard met vallen en opstaan.

Voorbeelden koesteren

Gelukkig zijn er zowel op het gebied van beleid, als op samenwerking, als in de uitvoeringspraktijk genoeg goede voorbeelden te vinden. Laten we de goede voorbeelden koesteren, delen en op een nog hoger plan brengen. Het is mijn vurige wens dat op die manier het sociaal domein een betere versie van zichzelf wordt. Dat het nog zelfbewuster omgaat met de schaarse middelen. Dat het de systeemverantwoordelijke geen reden geeft om beleidsmatig in te grijpen. Dat zorgt immers, met alle respect, zelden tot snelle verbetering. Noch voor gemeenten, noch voor onze inwoners!

Andrew Harijgens was tot haf mei 2020 wethouder in Bergen op Zoom. Hij had in zijn portefeuille onder meer het sociaal domein, informatiemanagement en ICT-gegevensbeheer en duurzaamheid.