Ik bracht in 2017 een bezoek aan het Museum of Modern Art Louisiana nabij Kopenhagen. Op dat moment was er een expositie gaande van Marina Abramović. Een bekende Servische kunstenares die haar kunstenaarschap uit met heftige artistieke performances. Op deze expositie was een speciale plek ingericht, waar je het door Abramović bedachte experiment ‘The Artist is Present’ kon ervaren.

Echt contact?

Dit hield in dat je in stilte op een stoel plaatsnam, in afwachting van het moment dat er een andere bezoeker tegenover je kwam zitten. Vervolgens keek je elkaar in stilte recht in de ogen, zo lang als een ieder dit maar wilde. In de documentaire die over dit experiment is gemaakt, zien we dat er vaak tranen vloeiden, niet alleen bij de ‘kijker’, ook bij Abramović zelf. Zij zegt hierover: ‘De mensen hebben me zo geraakt. (…) Je bent kwetsbaar voor ze. Je stuurt ze niet weg na vijf minuten. Ze mogen zoveel van je nemen als ze zelf willen. Je geeft ze de mogelijkheid om zich te openen. En dan is het alsof er een waterval van pijn loskomt.’ Zou dit elkaar lang in de ogen kijken ook kunnen helpen bij het ontstaan van echt contact en verbinding of kijken we liever weg?

OSM

Als we de reclames mogen geloven, lijkt het erop dat in onze samenleving mainstream het enige juiste normaal is. Processen als stigmatisering zijn aan de orde van de dag: groepen personen worden negatief gelabeld, veroordeeld en uitgesloten op grond van gemeenschappelijke, afwijkende kenmerken en/of gedragingen die angst of afkeer oproepen. Liever dan de ander nieuwsgierig tegemoet te treden, trekken we ons terug in onze eigen bubbel met ‘ons soort mensen’, ofwel OSM. Zo zetten we ons af tegen de andere soort mensen, de groep waar je juist niet bij wilt horen, ook wel de ‘others’ genoemd. De ‘other’ wordt negatief neergezet en als anders, ‘vreemd’ geclassificeerd. Zo distantiëren groepen zich van andere groepen. Met alle gevolgen van dien.

Inclusief

Toch zullen we in onze samenleving de diversiteit en daarbij behorende rijkdom moeten omarmen. Zo komen steeds meer mensen die levensbrede hulp nodig hebben, weer gewoon bij ons in de straat te wonen. Denk aan mensen met ernstige psychische of psychosociale problemen, mensen met dementie of een lvb. Het zorgen voor veiligheid – van zowel deze mensen als omwonenden – en integratie in de wijk is belangrijk: alleen zo komen we tot een inclusieve samenleving waarin er plek is voor iedereen.

Verbindingen

Wat kunnen we doen om ervoor te zorgen dat ‘ons soort mensen’ ook open gaat staan voor de andere soort mensen? Gemeenten, sociale- en veiligheidsorganisaties, professionals, vrijwilligers, ervaringsdeskundigen en actieve buurtbewoners zullen samen moeten zoeken naar manieren waarop we prettig en veilig samen kunnen leven in de wijk. Het laagdrempelig faciliteren van ontmoeting en contact is daarbij cruciaal. Als mensen elkaar écht durven zien, kunnen er mooie verbindingen ontstaan. Want als mensen elkaar in de ogen kunnen kijken, blijkt gelukkig vaak dat de meeste mensen best willen wonen in een buurt met niet alleen ‘ons soort mensen’. En vaak is het dan zo dat de ‘ander soort mensen’ ook ineens tot ‘ons soort mensen’ gaat behoren. Dus mijn pleidooi? Oogcontact op recept.

Christine Kuiper is senior Kenniswerker Verward gedrag en Sociale innovatie bij Movisie.