Op latere leeftijd vraagt het verbeteren van basisvaardigheden een enorme investering en doorzettingsvermogen. Niet iedereen durft te vertrouwen op eigen kracht en kunnen, laat staan op steun van familie, vrienden of instanties. Wat als je vroeger eigenlijk geen goed onderwijs hebt gehad? Er geen geld was voor bijles? Of als je zo’n ‘lastige leerling’ was die achter in de klas belandde? Als leren niet loont, raak je achter op rest. Er zijn veel redenen waarom het leren lezen en schrijven een dusdanige deuk oploopt dat het mensen beperkt.

Inventief

Nederland telt zo’n 2,5 miljoen mensen vanaf 16 jaar die we laaggeletterd noemen. Een meerderheid daarvan heeft de Nederlandse taal als moedertaal. Er is onder deze groep veel schaamte en taboe rond laaggeletterd zijn. Veel laaggeletterden zijn inventief. Ze vinden manieren om hun laaggeletterdheid te maskeren en kloppen niet snel aan voor hulp. Dat gaat meestal een hele tijd goed. Totdat het fout gaat en de gevolgen niet zijn te overzien. Het is dus van belang om deze groep in een eerder stadium te vinden.

Ervaringen

Ik heb veel gelezen over laaggeletterdheid, congressen bezocht en workshops gevolgd waar ik met laaggeletterden sprak. Wat me het meest is bijgebleven, is het verhaal van Diny. Diny loopt inmiddels tegen de 80 en is laaggeletterd. Een worsteling voor het leven, er kwam een punt dat het genoeg was, en ze niet anders kon. Hup! Op haar 75^e de schoolbanken in. Applaus kreeg ze van haar jongere klasgenoten, ze genoot ervan. ‘Had iemand het me maar gewoon gevraagd, dan had ik misschien al veel eerder iets ondernomen.’ Laaggeletterden zijn vaak blij wanneer ze de stap zetten naar hulp. Net als Diny zouden ze willen dat ze het veel eerder hadden gedaan. Dus professionals, durf te vragen!

Verleiden

Het lijkt logisch dat veel aanbod voor hulp aan laaggeletterden vooral plaatsvindt in bibliotheken, Taalhuizen of vrijwilligersorganisaties, met allerlei projectnamen waarin taal centraal staat. Maar het zijn plekken omringd met letters en wie slechte ervaringen heeft in het onderwijs, is minder geneigd zich daar opnieuw te wagen. We weten uit onderzoek dat verschillende typen laaggeletterden anders verleid moeten worden. De verbinding maken met de leefwereld van de laaggeletterden is daarbij belangrijk.

Taalambassadeurs

Een belangrijke hulpbron bij het vinden en bereiken van laaggeletterden zijn ‘Taalambassadeurs’. Dit zijn ex-laaggeletterden die taalonderwijs hebben gehad en zich als ambassadeur hebben aangesloten bij de landelijke Stichting ABC (stichting Belangenbehartiging Alfabetisering). Taalambassadeurs leveren een bijdrage aan de werving van cursisten voor taalonderwijs, participeren in testpanels of denken mee over beleid en doorbreken van het taboe. Ze zijn cruciaal om laaggeletterdheid onder de aandacht te brengen en te verminderen.

Innovatiekamers

De Stichting ABC ontving subsidie van Tel mee met Taal om de inzet van deze ervaringsdeskundigen op het gebied van laaggeletterdheid bij gemeenten te verbeteren. In 14 gemeenten zijn innovatiekamers gestart. Deze innovatiekamers hebben als doel om 1) nieuwe ervaringsdeskundigen te vinden en op te leiden tot Taalambassadeur en 2) de inzet in te bedden in beleid, ook voor de toekomt. Movisie volgt deze innovatiekamers op de voet en brengt de uitkomsten in beeld, zodat jullie je voordeel kunnen doen met de lessen die we leren. Houd movisie.nl/laaggeletterdheid in de gaten!

Michaëla Merkus is Projectleider Innovatiekamers ABC.